چهار دهه خاطرات صحنه-۶۰؛
نمایش «ضیافت شیطان» برگرفته از حکایت‌های «الهی‌نامه» عطار است از جمله آثار پرمخاطب اوایل دهه ۸۰ محسوب می‌شود که به کارگردانی امیر دژاکام در سالن اصلی تئاترشهر به صحنه رفت.
خبرگزاری مهر -گروه هنر-آروین موذن‌زاده؛ ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری کردن بیش از ۴ دهه پا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری شده ۴۴ ساله، آثار مختلفی با موضوعاتی متنوع از دفاع مقدسی، دینی، کمدی، اجتماعی و … تولید و در سالن‌های تئاتر به صحنه رفتند. برخی از این آثار بسیار جریان ساز بودند و برخی آثار خاطره‌انگیز و پرمخاطب.
شاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری که طی دهه‌های ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰ تولید و اجرا شدند، روندی که این آثار برای تمرین و تولید طی کردند، گروهی که در تولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عکس یا فیلم.
از این رو در گروه هنر تصمیم بر این شد که از آغاز سال ۱۴۰۰ با جمع‌آوری اطلاعات مختلف اجراهای ۴ دهه گذشته، مروری‌بر تولیدات تئاتر ایران در این بازه زمانی داشته باشیم که این گزارش‌ها تا نیمه سال ۱۴۰۱ ادامه یافت و بعد از وقفه‌ای چند ماهه قرار بر این است که از ابتدای سال ۱۴۰۲ این روند مجدداً ادامه پیدا کند.
از این رو در شصتمین گام از مرور «چهار دهه خاطرات صحنه» سراغ نمایش «ضیافت شیطان» نوشته و کارگردانی امیر دژاکام رفته‌ایم.
نمایش «ضیافت شیطان» به نویسندگی و کارگردانی امیر دژاکام از جمله آثاری است که از اردیبهشت تا تیر ۸۲ در سالن اصلی مجموعه تئاترشهر روی صحنه رفته است. البته این نمایش ابتدا در بیست و یکمین دوره از جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در سال ۸۱ اجرا شد و مورد توجه مخاطبان تئاتر نیز قرار گرفت.
دژاکام «ضیافت شیطان» را براساس حکایت‌های «الهی نامه» عطار نیشابوری و همچنین تلفیقی از داستان‌هایی نوشته خودش به صحنه برد. «الهی‌نامه» از سروده‌های عطار نیشابوری و از شاهکارهای ادب فارسی به‌شمار می‌رود که بر وزن مثنوی «خسرو و شیرین» نظامی گنجوی سروده شده‌است. عطار، در این اثر به بازگویی مقاصد اهل تصوف می‌پردازد و همچون صوفیان به جای برهان (استدلال منطقی) از تمثیل بهره می‌گیرد. عطار نیشابوری این کتاب را در ۲۲ بخش به نگارش درآورده و قالب نگارشی اثر، مناظره‌ای است که یک پدر با پسرانش دارد و هر یک از این پسران از وی چیزی مانند دختر پریان، جادو، جام جم، آب حیات، انگشتری سلیمان و کیمیا طلب کرده‌اند…
در این اثر نمایشی بازیگرانی چون حامد مدیری، وحید زحمتکش، محمود قبه زرین، جمشید صفری، سپیده نظری پور، حمید فلاحی، شراره یوسف‌نیا، منصوره مرادی رستگار، محسن عرب امیری، حسن سرچاهی، مرتضی آقاحسینی، ملیحه کیا دربندسری، عباس صفا، بهرام ابراهیمی، امین پورتحویلی، محمدرضا حیدری، نسترن حرسلاک، مونا صادقی، آذین ثابت به ایفای نقش پرداختند.
آهنگسازی این اثر برعهده سعید ذهنی بوده و طراحی صحنه را آتیلا پسیانی انجام داده است.
دیگر عوامل این نمایش عبارتند از مشاور کارگردان: سیمین امیریان، عکاس: ابراهیم حسینی، طراح گریم: عباس صالحی، گریمور (اجراکننده گریم): یوحنا حکیمی، رضا شاپور زاده، افسانه قلی‌زاده، فریبا ایزدشناس، لعیا خرامان، طراح نور: علی‌اکبر افشین نیا، دستیار اول کارگردان: حسن سرچاهی، طراح پوستر، بروشور و اقلام تبلیغاتی: اردشیر رستمی، جواد آتشباری، دستیار طراح لباس: مژگان عیوضی، نوازنده: شقایق اله یاری، مسعود خادم، رضا فهیمی، رسول بهبهانی، مدیر صحنه: رویا بحیرایی، منشی صحنه: مریم صدیق، دستیار دکور: امیر معبد، تدارکات: حمید ثامنی، طراح ماسک: عباس صالحی، آواگر: شقایق الهیاری، کیا کیارس، محمدرضا صفی، احمد مهدی، مدیر اجرایی: خسرو احمدی.
به بهانه مرور نمایش «ضیافت شیطان» و استقبالی که آن دوره از این اثر نمایشی شد گفتگویی با امیر دژاکام نویسنده و کارگردان این اثر نمایشی انجام دادیم.
دژاکام در گفتگو با خبرنگار مهر درباره علاقه‌اش به ادبیات کلاسیک و چگونگی رفتن به سراغ «الهی نامه» گفت: من ابتدا قصد داشتم یکی از مثنوی‌های عطار را از ابتدا تا انتها به صورت یک اثر نمایشی به صحنه ببرم. «منطق‌الطیر» را خواندم و بعد به سراغ «تذکره الاولیا» رفتم و در ادامه «الهی نامه» را خواندم و به آن علاقه مند شدم. سه ماه به صورت مداوم از ۸ صبح تا ۴ بعدازظهر روی قصه‌های آن کار می‌کردم اما دیدم حجم قصه‌ها خیلی زیاد است و چون ۶ پسر داستان هرکدام قصه‌های مختلفی دارند نمی‌توان در یک اجرا به همه آنها پرداخت. از این رو تصمیم گرفتم ۶-۷ داستان از بخش قصه‌های پسر اول را برای اجرا انتخاب کنم در حالی که روبروی هر داستان یک داستان پارودی هم که نوشته خودم بود، قرار می‌گرفت.
وی در داستان نمایش توضیح داد: در این نمایشنامه داستان این‌طور تنظیم شده بود که یک گروه مطرب از پادشاه پول گرفته‌اند تا برای جشن تولد پسرش نمایش اجرا کنند. آنها شروع می‌کنند روی قصه‌های عارفانه کار کردن اما متوجه می‌شوند زندگی واقعی‌شان با این قصه‌ها خیلی فرق دارد و این قصه‌ها شعاری هستند و از زندگی واقعی مردم خیلی دور است از این رو حاضر نمی‌شوند این نمایش را اجرا کنند و فرار می‌کنند. پادشاه آنها را پیدا کرده و دستگیر می‌کند. حالا این گروه مطرب زیر حلقه دار، قصه زندگی خودشان را تعریف می‌کنند و توضیح می‌دهند که چه شد پول گرفتند و فرار کردند.
این کارگردان تئاتر درباره قصه‌هایی که از «الهی نامه» برای اجرا انتخاب کرده است، گفت: داستان‌هایی که انتخاب شدند از حکایت‌های پسر اول پادشاه بودند به عنوان نمونه اولین قصه‌ای که انتخاب کردم داستان اول «الهی نامه» یعنی حکایت زن صالحه است که بهرام بیضایی هم در نمایشنامه «پرده نئی» و داود فتحعلی بیگی هم در نمایشنامه «خاتون پرده‌نشین» این حکایت را کار کرده‌اند. در این حکایت، سرگذشت زنی زیبارو و پاکدامن را می‌خوانیم که همه مردان اطرافش به او نظر دارند اما زن نیکوکار دست رد به سینه همه مردان نظرباز می‌زند اما در پایان این حکایت با داستانی دیگری روبرو می‌شویم؛ دختری جلو می‌آید و می‌گوید این داستان واقعیت ندارد چون در دنیای واقعی مسائل و مشکلات به شکل دیگری است و قصه دختری را تعریف می‌کند که صرع دارد و هربار که تشنج می‌کند مردان دور و برش به جای اینکه به او کمک کنند او را مورد تعرض و آزار قرار می‌دهند.
دژاکام ادامه داد: داستان دیگری که در نمایش تعریف می‌شود حکایت دختری است که عاشق پسر پادشاه می‌شود و شاه قصد دارد او را بکشد. دختر به شاه می‌گوید حالا که می‌خواهید من را از میان بردارید موهای من را به دم اسب معشوقم ببندید که حداقل زیر پاهای اسب او از دنیا بروم. در مقابل این حکایت، داستان دیگری روایت می‌شود که به زندگی واقعی مردم نزدیک است. «ضیافت شیطان» به این ترتیب شکل گرفت و در مقابل هر حکایت «الهی نامه» من یک داستان واقعی‌تر قرار دادم. در نهایت هم وقتی پادشاه این روایت‌ها را می‌شنود گروه مطرب را می‌بخشد برای اینکه بگوید من پادشاهی بخشنده هستم.
وی درباره انتخاب نام «ضیافت شیطان» برای نمایش بیان کرد: برخی ضیافت‌ها، ضیافت خداوند هستند در حالی این گروه مطرب اعتقاد داشتند که ضیافتی که پادشاه ترتیب داده ضیافت شیطان است و نمی‌خواهند تزیین کننده این ضیافت باشند چون قرار است داستان‌های دروغی را تحویل مردم دهند در حالی که همه مصیبت‌ها و بدبختی‌های مردم از دروغ شروع می‌شود.
کارگردان نمایش «شهرزاد» درباره نگاه متفاوتی که به حکایت‌های «الهی‌نامه» دارد، یادآور شد: در دنیای واقعی ما با داستان‌هایی متفاوت از این حکایت‌ها روبرو هستیم بنابراین قرار نیست این داستان‌ها را بی چون و چرا بپذیریم و فقط به پندآموز بودن آنها توجه کنیم.
دژاکام با اشاره به اینکه ۱۰ ماه برای آماده‌سازی این نمایش تمرین کرده‌اند، افزود: نمایش در جشنواره بیست و یکم تئاتر فجر نیز به صحنه رفت و به عنوان نمایش منتخب مخاطبان نیز برگزیده شد. در اجرای عموم نیز تا جایی که به خاطر دارم ۴۵ یا ۵۰ اجرا در سالن اصلی تئاترشهر داشتیم.
این مدرس تئاتر با اشاره به حضور بازیگران حرفه‌ای در کنار هنرجویان و دانشجویان تئاتر در این نمایش گفت: در این نمایش هنرمندانی چون بهرام ابراهیمی، سپیده نظری پور، حمید فلاحی، حسن سرچاهی، شراره یوسف نیا، ملیحه کیا دربندسری، مرتضی آقاحسینی در کنار بازیگران جوان‌تری چون نسترن حرسلاک، آذین ثابت مونا صادقی و … بازی می‌کردند.
وی درباره طراحی صحنه نمایش که برعهده آتیلا پسیانی بوده است، بیان کرد: من طراحی و نگاه آتیلا پسیانی را خیلی دوست داشتم و دارم او نیز به من لطف داشت و در چند نمایش طراحی صحنه کارهایم را انجام داد. سعید ذهنی هم آهنگساز کار بود که در نمایش‌های مختلفی با هم همکاری داشتیم که هر بار با او همکاری کردم تجربه بسیار شیرینی برایم بوده است.
دژاکام درباره خاطراتی که از اجرای نمایش به یاد دارد، بیان کرد: در یکی از شب‌های اجرا من وارد پشت صحنه شدم. شراره یوسف‌نیا را دیدم که گریمش تمام شده و روی صندلی نشسته است. با هم سلام و علیک کردیم و چند دقیقه بعد هم زنگ ورود تماشاگر به سالن به صدا درآمد همزمان صدای بچه‌ها را شنیدم که داد می‌زدند آقای دژاکام شراره غش کرده است. بازیگر نقش اصلی نمایش غش کرده بود و ما با اورژانس تماس گرفتیم. تماشاگران هم کم کم داشتند وارد سالن می‌شدند.
وی در پایان اضافه کرد: در همین حین چشمم به نسترن حرسلاک یکی از بازیگران نمایش افتاد سریع به او گفتم نسترن جان امشب شما نقش شراره را بازی می‌کنی. از تعجب دهانش باز مانده بود و گفت من اصلاً این نقش را تمرین نکردم. من به او اطمینان دادم که می‌تواند این نقش را به خوبی بازی کند چون ۹ ماه سر تمرین‌ها بود و همه نقش‌ها را از حفظ است. در نهایت با پشتیبانی و حمایت من از بیرون صحنه، نسترن حرسلاک این نقش را بازی کرد. تقریباً نیمی از اجرا گذشته بود که متوجه شدم شراره یوسف نیا حالش بهتر شده و گفت که می‌تواند بقیه نقش را بازی کند. در یکی از صحنه‌ها که سالن تاریک شده بود، جای این ۲ را عوض کردیم و شراره یوسف نیا بقیه نمایش را در نقش خودش بازی کرد.
عکس‌های نمایش از آرشیو تئاترشهر است.
