مرور آثاری که سیره امام (ره) را ثبت کردند؛
سینمای مستند ایران، در فرازهایی مختلف و در آثاری متنوع تلاش کرده به شخصیت امام خمینی (ره) ادای دین کند.
به گزارش خبرنگار مهر، نخستین تصاویر از مراسم ارتحال امام خمینی (ره) توسط گروه‌های فیلمبرداری مختلف ثبت و ضبط شد. همان طور که انتظار می‌رفت درگذشت بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، موجی از احساسات و شور و به دنبال آن آئین‌های عزاداری را نه تنها در پایتخت که در سراسر ایران، به وجود آورد و ثبت این تصاویر، ضروری بود. از زمانی که خبر درگذشت امام خمینی (ره) در چهاردهم خرداد ماه از بخش‌های خبری رادیو و تلویزیون پخش شد، تا مراسم تشییع، هفتم و چهلم ایشان گروه‌های فیلمبرداری مشغول کار بودند. به همین دلیل حجم تصاویری که از این رویداد به جهان مخابره شد، بسیار است. گروه‌های خبری خارجی، آن روزها در مناطق مختلف تهران دیده می‌شدند و تصاویرِ ایرانِ سیاهپوش، به خبر اول اغلب شبکه‌های خبری جهان، تبدیل شد. ابراهیم حاتمی‌کیا در سکانسی از فیلم «از کرخه تا راین» با نمایش بخشی از آئین تشییع امام خمینی (ره) به این موضوع اشاره و به امام راحل ادای احترام کرده است.
جواد شمقدری کارگردان و معاون سازمان سینمایی در دولت دهم، یکی از اعضای تیم‌های تصویربرداری از مراسم ارتحال امام خمینی (ره) بود و مستند «آفتاب و عشق» او حاصل این تصاویر است. فیلم شمقدری بدون دیالوگ و بدون نریشین، صرفاً ثبت تصاویری از دسته‌های عزاداری و سیل خروشان مردم سیاهپوش، در این سوگ ملی است. شمقدری یازده سال بعد، سریال «آفتاب و زمین» را درباره کودکی امام خمینی (ره) کارگردانی کرد که قرار بود جوانی و سالخوردگی امام راحل را هم در بربگیرد، اما این پروژه ناتمام ماند. مجید مجیدی کارگردان بین‌المللی سینمای ایران هم، از درگذشت و مراسم سوگواری امام خمینی (ره) تصاویری ضبط کرد، اما موفق نشد فیلمی از این تصاویر، بسازد.
مهمترین آثار سینمای مستند با موضوع امام خمینی (ره)، البته درباره ۲ عضو خانواده امام راحل ساخته شده‌اند. «بانو قدس ایران» و «احمد» را مصطفی رزاق کریمی کارگردانی کرده، اولی درباره بانو خدیجه ثقفی همسر امام (ره) و دومی با محور شخصیت حجت الاسلام احمد خمینی، فرزند امام (ره) که اداره بیت ایشان را برعهده داشت و با بسیاری از سیاستمداران و مراجع نزدیک بود، است. هر ۲ مستند، بخش‌هایی از زندگی، افکار و سلوک امام خمینی (ره) را بازتاب می‌دهند.
در همین راستا در آستانه سالروز ارتحال حضرت امام خمینی (ره) و قیام پانزده خرداد مروری داریم بر مستندهای مهمی که به زندگی، شخصیت و مبارزات ایشان پرداخته‌اند.
«روح الله»
مستند «روح الله» از جمله مهمترین و کامل‌ترین آثار مستندی است که درباره زندگی امام خمینی (ره) ساخته شده و از ولادت تا وفات ایشان را در قاب تصویر ثبت کرده است.
این مستند با موضوع تاریخچه زندگی حضرت امام خمینی (ره) در ۱۰ قسمت ساخته شده است و شامل مصاحبه‌هایی با بیش از ۶۰ شخصیت بین‌المللی از کشورهای ایران، عراق، ترکیه، سوریه، مصر، فلسطین، فرانسه و لبنان می‌شود. همچنین بیش از ۱۰ هزار قطعه عکس و تصاویر که بسیاری از آن‌ها تا به حال نمایش داده نشده بودند در این مجموعه به کار رفته است.
مجموعه مستند «روح‌الله» توسط شبکه تلویزیونی المنار به کارگردانی محمد دبوق و با همکاری بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس تهیه شده است. سلطنت محمدرضا پهلوی، رحلت آیت الله عبدالکریم حائری، همکاری شاه با اسرائیل، رحلت آیت الله بروجردی، نصیحت امام (ره) به ارتش، مقاومت امام (ره) در برابر رفرم، قانون کاپیتولاسیون، امام (ره) در ترکیه، انعقاد قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر و … از بخش‌های مختلف این مستند است.
«آفتاب و عشق»
مستند «آفتاب و عشق» به کارگردانی جواد شمقدری اولین فیلم سینمایی مستند درباره ارتحال امام (ره) است که نیمه خرداد سال‌های ۱۳۶۹، ۱۳۷۰ و ۱۳۷۱ در سینماها اکران شد و پس از آن به همین مناسبت از شبکه‌های مختلف سیما روی آنتن رفت.
اختلاف نظرها و مشکلاتی بر سر ساخت این مستند وجود دارد به این ترتیب که مجید مجیدی در کتاب «در قلمرو دیدار» که درباره زندگی و آثارش است، عنوان کرده که روزهای تشییع پیکر حضرت امام (ره) طی ۵ روز متوالی توسط وی و با همراهی یک فیلمبردار ثبت و ضبط شده است اما حجت الاسلام زم رئیس وقت حوزه هنری فیلم را برای تکمیل به جواد شمقدری داده است.
واکنش جواد شمقدری به گفته‌های مجیدی هم این گونه بود: هفت ماه این کار روی زمین مانده بود. نه مجیدی و نه کس دیگر سراغش نیامد من هم بعد از آن بود که به سراغ این کار آمدم. در این فیلم آنچه مهم است اسکلت و فیلمنامه و روش کار است که این دیگر مال خود من است. ضمناً هفتاد درصد پلان‌ها باز متعلق به من است.
«مسیحا نفس»
مستند «مسیحا نفس» توسط میشل ستبون عکاس فرانسوی ساخته شده است که به بیان خاطرات خود از همراهی امام خمینی (ره) از نوفل لوشاتو تا هنگام ورود به ایران در بهمن ماه ۱۳۵۷ و معرفی شخصیت ایشان که تاثیر زیادی بر زندگی شخصی و حرفه‌ای‌اش گذاشته، می‌پردازد. ستبون در این مستند با ارائه عکس‌هایی ناب و متفاوت انقلاب را از دریچه دوربین خود روایت می‌کند.
«قاب‌های ماندگار»
در مستند کوتاه «قاب‌های ماندگار» حسین همایونفر کارگردانی آن را برعهده داشته است، علی کاوه از عکاسان شناخته شده کشور درباره تجربه عکاسی از امام (ره) صحبت می‌کند. این مستند در مصاحبه با این عکاس مطرح به بررسی چگونگی ثبت عکس تاریخی شناسنامه حضرت امام خمینی (ره) و همچنین عکاسی از مراسم تشیع جنازه ایشان نیز می‌پردازد.
یکی از شناخته شده‌ترین عکس‌های علی کاوه از امام راحل عکسی است که بعدها روی اسکناس‌های ۱۰۰۰۰ ریالی چاپ شد.
«بانو قدس ایران»
«بانو قدس ایران» به کارگردانی مصطفی رزاق کریمی مهمترین فیلمی است که درباره خانواده امام خمینی (ره) و با تمرکز بر رابطه عاطفی ایشان و همسرشان بانو خدیجه ثقفی ساخته شده است. این فیلم که از طرف منتقدان نیز تحسین شد، فرازهایی از زندگی امام خمینی (ره) را از منظر همسرشان به تصویر می‌کشد؛ سال‌های تحصیل در قم، هجرت به نجف، شهادت مصطفی فرزند اول امام (ره) و سال‌های سخت دفاع مقدس.
رزاق کریمی در گفت‌وگویی درباره این مستند، توضیح داده است: به ساخت فیلم «بانو قدس ایران» می‌بالم؛ چرا که ادای دینی به حضرت امام (ره) و خانواده ایشان بود. زمانی که امام (ره) در تبعید و عراق بودند ما به همراه پدرم به خدمت ایشان رفتیم. من نوجوان بودم و همیشه آرزو می‌کردم یک بار دیگر این مرد بزرگ را ببینیم که هرگز محقق نشد. زمانی که پیشنهاد ساخت این فیلم مطرح شد، نگران بودم به این خاطر که وارد شدن به اندرونی امام (ره) سخت بود. مطمئنم با یک فیلم تمام ناگفته‌ها درباره امام (ره) و همسرشان گفته نخواهد شد. امیدوارم فیلم‌های بیشتری در این باره ساخته شود تا ارتباط نسل جوان با این شخصیت‌ها قطع نشود.
این فیلم محصول مؤسسه فرهنگی، هنری عروج است که با مشارکت مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی تولید شده است.
«مکتب امام»
۲ مستند با عنوان «مکتب امام» درباره شخصیت ایشان ساخته شده است. یکی از این آثار، به کارگردانی امین بابازاده و نویسندگی حامد حجتی از زبان همراهان امام خمینی (ره) به بیان شخصیت و تفکرات ایشان می‌پردازد.
مستند دیگری نیز با عنوان «مکتب امام» ساخته شده که تولید واحد مرکزی خبر صداوسیما است. این مستند ۳ قسمتی بر اساس بیانات مقام معظم رهبری در ۱۴ خرداد ۹۰ در حرم مطهر امام خمینی (ره)، با عناوین «عقلانیت»، «معنویت» و «عدالت» به بررسی این وجوه در مکتب امام خمینی (ره) می‌پردازد.
«ملاقات در مدار بسته»
مستند «ملاقات در مدار بسته» به کارگردانی امیرحسین خلیل‌زاده و مهدی جوزایی در مدت زمان ۲۷ دقیقه تصاویری نادیده از روزهای پایانی عمر امام راحل را در بیمارستان نمایش می‌دهد. این مستند از نگاه تصاویر دوربین مدار بسته اتاق امام (ره) در بیمارستان روایت می‌شود.
مهدی مطهر تهیه کنندگی «ملاقات در مدار بسته» را برعهده دارد.
«پونز»
مجموعه مستند «پونز» به کارگردانی پدرام بهرامی و تهیه‌کنندگی عطا پناهی در مورد چهره‌های سیاسی و انقلاب‌های مهم تاریخ است که در یک قسمت از آن به زندگی حضرت امام خمینی (ره) پرداخته شده است.
مستند «پونز» که برای گروه سنی کودک و نوجوان تولید شده است با استفاده از موشن گرافی‌های ساده و نثر روان، برخی از موضوعات تاریخ معاصر را به تصویر می‌کشد.
«رازهای جماران»
مجموعه مستند «رازهای جماران» در چهار قسمت به روایت زندگی امام خمینی (ره) و مناسبات سیاسی و فردی ایشان از زبان محافظان بیت امام (ره) می‌پردازد.
ساخت این مجموعه مستند که حد فاصل سال‌های ۵۷ تا ۶۸ را روایت می‌کند بیش از ۲ سال به طول انجامیده است و برای ساخت آن از چندین ساعت گفت‌وگوی شنیده نشده و هزاران صفحه منابع دیده نشده، استفاده شده است.
مجری طرح مستند «رازهای جماران» محسن سلیمانی است و این مجموعه به کارگردانی مشترک محسن سلیمانی و محمد ثقفی در خانه مستند تهیه و محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج است.
«شکوفه‌های زمستان»
مستند «شکوفه‌های زمستان» به کارگردانی تورج کلانتری و تهیه‌کنندگی سیدجمال عودسیمین درباره هنر انقلاب و شکل گیری اولین حلقه‌های هنری در مورد مضامین انقلابی در دهه ۵۰ و فعالیت‌های امام خمینی (ره) است. این مستند روایتی متفاوت را از اولین گروه‌های هنری انقلاب در دهه پنجاه شمسی بیان و تاریخچه شکل‌گیری و فعالیت‌های مسجد جواد الائمه (ع) تهران را به تصویر می‌کشد؛ مسجدی که از زمان دفاع مقدس علاوه بر جنبه مبارزاتی، به مسئله فرهنگ و هنر نیز به‌عنوان ابزار تربیت انسان، توجه‌کرده است.
«تشییع بزرگ»
مستند «تشییع بزرگ» به کارگردانی و تهیه کنندگی مصطفی فتاحی و نویسندگی محمد طه امیری روایتگر حضور پرتعداد و پرشور مردم در تشییع و تدفین پیکر بنیان‌گذار انقلاب اسلامی است. مستند «تشییع بزرگ» با محوریت خلبان‌هایی که پروژه جابه‌جایی پیکر امام خمینی (ره) را بر عهده داشتند، تصاویر دیده نشده‌ای از روز تشییع را نمایش می‌دهد.
در این مستند شاهد روایتی کمتر شنیده شده از این اجتماع بزرگ انسانی از زبان خلبانان بالگردی هستیم که حامل پیکر مطهر امام خمینی (ره) بودند.
«سیره عملی امام روح الله»
پس از استقبال مخاطبان از پخش مستند «روح‌الله»، واحد مرکزی صدا و سیما اقدام به تولید اثری مستند-گزارشی با موضوع زندگی امام خمینی (ره) کرد. این گزارش در سال ۱۳۸۷ هر شب در قالب ۱۶ گزارش ۱۰ دقیقه‌ای در بخش‌های مختلف خبری پخش و با استقبال مخاطبان مواجه شد. در این مستند ابعاد مختلف زندگی و روابط امام (ره) اعم از حکومت‌داری، سیاست، فرهنگ، خانواده و … به تصویر کشیده شده است.
«احمد»
مستند «احمد» ساخته مصطفی رزاق کریمی، یکی از کنجکاوی برانگیزترین فیلم‌های هفدهمین دوره جشنواره «سینماحقیقت» بود. رزاق کریمی که پیشتر فیلم «بانو قدس ایران» را درباره خانم خدیجه ثقفی همسر امام خمینی (ره) ساخته بود این بار به سراغ عضو دیگری از خانواده امام (ره) رفته است. «احمد» فیلمی از زندگی حجت الاسلام احمد خمینی (ره) است که زندگی و درگذشت نابهنگامش، در سایه‌ای از ابهام بوده است.
«احمد» هم در بخش ملی و هم در بخش جایزه شهید آوینی روی پرده رفت و توانست تندیس نقره‌ای شهید آوینی هفدهمین جشنواره «سینماحقیقت» را کسب کند. رزاق کریمی که پیشتر در «بانو قدس ایران»، بخش‌هایی از زندگی امام راحل (ره) را به تصویر کشیده بود در «احمد» کوشیده است، از زبان یاران و همراهان فرزند دوم امام خمینی (ره) به زندگی این شخصیت بپردازد.
