انواع وسواس و روشهای مقابله با آن

به گزارش سلامت نیوز به نقل از راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، وسواس عبارت است از « افکار، تکانه ها یا تصاویر تکراری که به عنوان یک مزاحم شناخته شده و باعث اضطراب یا پریشانی می شوند.»

این تعریف نشان می‌دهد که وسواس‌ها تا حدی با تأثیرشان بر افکار و احساسات افراد مبتلا قابل شناسایی هستند؛ زیرا به مرور زمان منجر به شکل گیری عواطف و احساسات منفی می شوند. علاوه بر این، وسواس ها ماهیتی غیرارادی دارند و می توانند بسیار غیر منتظره ذهن فرد را درگیر خود بکنند. زمانی که چنین افکاری با سرعت بسیار بالایی شخص را درگیر خود می کنند و با ناراحتی قابل توجهی برای خود یا دیگران همراه اند ، به احتمال زیاد به عنوان یک وسواس در نظر گرفته می شوند.

علایق شما لزوما به معنای وسواس نیستند

اگر شما علاقه ی شدیدی نسبت به یک موضوع دارید، الزاما به معنای وسواس در نظر گرفته نمی شود. علایق و افکار شما معمولا بی ضرر هستند؛ اما اگر آنقدر در مورد آنها وسواس دارید که زندگی روزمره شما را مختل می کند، این می تواند نشانه ای از یک مشکل اساسی در سلامت روان شما باشد.

وسواس شامل سه نوع وسواس فکری، وسواس عملی یا تلفیقی از این دو یعنی وسواس فکری و عملی است.

وسواس فکری

به گزارش سلامت نیوز به نقل از هلث لاین، وسواس فکری همان افکار یا تصویر های ذهنی ناگهانی یا میل به انجام کار یا گفتن چیزی است که فرد را ناراحت می کند و مدام هم در ذهن تکرار می شود. اگرچه ممکن است هر کسی گاهی اوقات افکار ناگهانی را تجربه کند که می تواند ناراحت کننده یا آزار دهنده باشد، برخی از افراد پی در پی افکاری را تجربه می کنند که باعث استرس و اضطراب شدید می شود. این پندارها گاه به قدری شدید و آزار دهنده هستند که زندگی فرد را مختل می کنند؛ در این زمان شخص حتما باید به پزشک متخصص مراجعه کند اما اگر شما هیچ تمایل یا قصدی برای عمل به این فکر ندارید و به راحتی می توانید روز خود را ادامه دهید، پس احتمالاً جای نگرانی نیست.

این افکار هیچ ارتباطی با واقعیت یا خواسته ی فرد نداشته و اشخاص آنها را غیر قابل باور و غیر منطقی می دانند. اغلب، هرچه افراد سخت‌تر سعی کنند خود را از شر این افکار خلاص کنند، بیشتر ادامه می‌یابند و شدیدتر می‌شوند. افرادی که این افکار را تجربه می کنند ممکن است از مکان های عمومی و تماس با مردم اجتناب کنند یا در مورد معنای آنها نگران می شوند. این می تواند منجر به تلاش شخصی برای کنترل یا متوقف کردن افکار شود. مردم همچنین ممکن است احساس شرم کنند و بخواهند آنها را از دیگران مخفی نگه دارند.

انواع وسواس فکری

• ترس از میکروب ها، عفونت ها یا سایر انواع آلودگی ها
• نگرانی درباره ی اعمال خشونت آمیز، پرخاشگری، یا آسیب رساندن به افراد دیگر ( مثل مسمومیت غذا برای عزیزان، که می تواند منجر به اجتناب فرد از پخت و پز شود )
• شک در انجام اشتباه یا ناتمام گذاشتن کارها
• وسواس درباره ی دین، مقدسات (مثل تکرار مداوم برخی از دعاها، ترس از اینکه ارتباط خود را با خدا یا اعتقادات خود از دست داده باشند)
• نگرانی درباره ی عمل کردن یا گفتن حرف نادرست در ملاء عام
• ترس از فراموش کردن انجام کاری مثل قفل کردن در
• ترس از دست زدن به مواد سمی یا آلوده
• وسواس و داشتن افکاری درباره روابط جنسی
• تجزیه و تحلیل قدرت احساسات خود نسبت به شریک زندگی خود با وسواس و عیب یابی
• شک در مورد وفاداری

چه چیزی باعث ایجاد این افکار مزاحم می شود؟

افکار مزاحم ممکن است دلیلی نداشته باشند و به طور کاملا تصادفی اتفاق بیفتند. برخی از افکار در مغز شما پرسه می زنند و سپس به همان سرعت، از بین می روند و هیچ اثر ماندگاری از خود باقی نمی گذارند.

به ندرت، افکار مزاحم به یک وضعیت سلامت روانی زمینه ای، مانند اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) یا اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) مرتبط هستند. این افکار همچنین می تواند نشانه ای از یک مشکل دیگر سلامتی باشد، مانند:

• آسیب مغزی
• زوال عقل
• بیماری پارکینسون

علائمی که نشان می دهد ممکن است این افکار وسواسی، علت زمینه ای داشته باشند

• زمانی طولانی ذهن شخص را درگیر کرده و او را آزار دهند.
• بازه ی زمانی طولانی در ذهن مانده و از بین نمی روند.
• با گذشت زمان شخص را آزرده و ناراحت می کنند.
• باعث می شود که فرد مدام تلاش کند تا ذهن خود را کنترل کرده و بر آن مسلط شود.

علائم اولیه وسواس فکری

• تغییر در الگوهای رفتاری
• ظاهر شدن افکار و اندیشه های وسواس گونه
• ظهور تصاویر آزار دهنده در ذهن و ناپدید نشدن آنها

چگونه افکار وسواسی خود را کنترل کنیم ؟

بهترین راه برای مدیریت افکار مزاحم این است که حساسیت خود را نسبت به محتوای آنها کاهش دهید. استراتژی های زیر ممکن است کمک کند:

• مراقبت از خود : یک گام خوب برای درمان افکار مزاحم، شناخت این است که آنها چیستند؟ آنها «فقط افکار» شما هستند ! شما می توانید یاد بگیرید که آنها با قصد یا رفتارتان یکسان نیستند و این شما هستید که باید بر آنها مسلط شوید. این ممکن است به کاهش دفعات یا شدت افکار ناخواسته کمک کند.
• درمان شناختی رفتاری (CBT) : شما می توانید با یک درمانگر ماهر کار کنید تا روش های تفکری را بیاموزید که می تواند به شما کمک کند نسبت به افکار مزاحم کمتر حساسیت نشان دهید. در یک محیط کنترل‌شده، درمانگر شما ممکن است شما را در معرض محرک هایی برای افکار مزاحمتان قرار دهد تا بتوانید یاد بگیرید که به آنها واکنش متفاوتی نشان دهید.

وسواس عملی

همان رفتارهایی است که فرد احساس می کند مجبور است آن ها را تکرار کند تا اضطرابش را کمتر کند یا جلوی یک اتفاق بد گرفته شود. این رفتارهای تکراری به منظور کاهش اضطراب مربوط به وسواس شما یا جلوگیری از اتفاق بد است. با این حال، درگیر شدن در اجبارها هیچ لذتی به همراه ندارد و ممکن است تنها یک تسکین موقتی از اضطراب و وسواس باشد.

وسواس عملی چگونه خود را نشان می دهد؟

ممکن است احساس کنید نیاز دارید که اقدامات خاصی را چند بار تکرار کنید یا تا زمانی که همه چیز «درست» به نظر برسد، آنها را ادامه دهید.

اگر در حین انجام آنها مرتکب اشتباه شوید، ممکن است احساس کنید که آن عمل درست انجام نشده است و باید ابتدا شروع کرده و آن را به طور کامل به پایان برسانید.

انواع وسواس عملی

• شست و شو و آب کشی مکرر و طولانی دست ها یا اشیا در طول روز
• وارسی و بررسی افراطی مثل چندین بار قفل کردن در
• اعمال تکراری مثل ۱۶ بار چراغ را خاموش و روشن کردن
• جمع کردن و انبار کردن چیزهای بی مصرف و یا وسایل غیر قابل استفاده
• قرار دادن وسایل براساس یک نظم خاص

وسواس فکری-عملی

به گزارش سلامت نیوز به نقل از مایوکلینیک، وسواس فکری-عملی (OCD)، دارای الگویی از افکار و ترس های ناخواسته (وسواسی) است که شما را به انجام رفتارهای تکراری (اجباری) سوق می دهد. این وسواس‌ها و اجبارها در فعالیت‌های روزانه اختلال ایجاد می‌کنند و باعث ناراحتی قابل توجهی می‌شوند.

ممکن است سعی کنید وسواس های خود را نادیده بگیرید یا متوقف کنید، اما این فقط ناراحتی و اضطراب شما را افزایش می دهد. در نهایت، شما احساس می کنید که برای کاهش استرس خود مجبور به انجام اعمال اجباری هستید. علیرغم تلاش برای نادیده گرفتن یا خلاص شدن از شر افکار یا تمایلات آزاردهنده، آنها همچنان برمی گردند.

وسواس فکری -عملی اغلب حول موضوعات خاصی متمرکز می شود؛ به عنوان مثال، ترس بیش از حد از آلوده شدن به میکروب. برای کاهش ترس از آلودگی، ممکن است به اجبار دستان خود را بشویید تا زمانی که زخم شده و ترک بخورند.
این نوع از وسواس معمولاً هم شامل افکار وسواسی و هم افکار اجباری است. اما ممکن است فقط علائم وسواس یا فقط علائم اجباری داشته باشید. ممکن است متوجه شوید که وسواس‌ها و اجبارهای شما بیش از حد یا غیرمنطقی هستند، اما زمان زیادی را می‌گیرند و در روال روزمره و عملکرد اجتماعی، مدرسه یا کار شما اختلال ایجاد می‌کنند.

به خاطر داشته باشید که ممکن است سابقه خانوادگی OCD، همراه با سایر عوامل خطر، داشته باشید، اما هرگز خودتان به این بیماری مبتلا نشوید. علاوه بر این، افرادی که هیچ فاکتور خطر شناخته شده ای ندارند همچنان می توانند OCD داشته باشند.

نشانه های وسواس فکری-عملی

• ترس از آلوده شدن به وسیله اشیایی که دیگران قبلا آن را لمس کرده اند
• شک دارید که در را قفل کرده اید یا اجاق گاز را خاموش کرده اید
• استرس شدید زمانی که اشیاء منظم نیستند یا به سمت موقعیت خاصی قرار ندارند.
• افکار در مورد فریاد زدن فحاشی یا رفتار نامناسب در جمع
• عدم اطمینان و بی اعتمادی به دیگران
• اجتناب از موقعیت هایی که می تواند باعث ایجاد وسواس شود، مانند دست دادن

چه چیزی باعث بروز وسواس فکری-عملی می شود ؟

متخصصان دقیقاً نمی دانند چه چیزی باعث OCD می شود، اما سابقه خانوادگی این بیماری ممکن است نقش مهمی را ایفا کند. اگر یکی از اعضای نزدیک خانواده شما مبتلا به OCD است، شانس بیشتری برای ابتلا به این بیماری دارید.

برخی شواهد نشان می‌دهند که OCD ممکن است تا حدی به نحوه واکنش مغز شما به سروتونین مرتبط باشد؛سروتونین یک انتقال دهنده عصبی است که به تنظیم خلق و خو و خواب کمک می کند و بسیاری از عملکردهای مهم دیگر را در سراسر بدن شما انجام می دهد.

عواملی که می توانند باعث تشدید وسواس فکری-عملی بشوند

• استرس یا تروما : استرس قابل توجه در خانه، مدرسه، محل کار یا در روابط شخصی می تواند احتمال ابتلا به OCD را افزایش دهد یا علائم موجود را بدتر کند.
• شخصیت : برخی از ویژگی های شخصیتی، از جمله مشکل در اعتماد کردن به دیگران، افزایش احساس مسئولیت و کمال گرایی، ممکن است در OCD نقش داشته باشند.
• سوء استفاده در دوران کودکی : کودکانی که سوءاستفاده یا سایر تجربیات آسیب زا در دوران کودکی را تجربه می کنند، مانند قلدری یا بی توجهی شدید، شانس بیشتری برای ابتلا به این بیماری دارند.
• آسیب تروماتیک مغز ‌: طبق یک مطالعه در سال 2021 ، علائم OCD ممکن است برای اولین بار پس از آسیب به سر ظاهر شود .

همراهی وسواس فکری- عملی و سایر مشکلات زمینه ای

• اختلال نقص توجه و بیش فعالی
• سندرم تورت (Tourette’s syndrome)
• افسردگی
• اختلال اضطراب اجتماعی
• اختلالات اشتها

مراجعه به متخصص

صحبت در مورد علائم OCD ممکن است دشوار به نظر برسد اما اگر این نوع از وسواس را تجربه می کنید، یک متخصص می تواند به شما کمک کند تا وسواس خود را تشخیص داده و بهترین گزینه های درمانی را کشف کنید.

علائم OCD برای اولین بار در دوران کودکی ظاهر می شود.از آنجایی که علائم اغلب به تدریج شروع می شوند، ممکن است فوراً خیلی قابل توجه نباشند. در واقع، بسیاری از مردم قبل از درخواست کمک، سال‌ها با این بیماری زندگی می‌کنند.

گاهی اوقات پیش آمده که سعی کرده اید به همکارتان که مرتباً لوازم اداری قرض می گیرد، توضیح دهید که اقلام روی میزتان باید به روش خاصی در یک راستا قرار داشته باشند. اگر او آن را در جای نامناسبی قرار دهد، تا زمانی که آن را در جایی که تعلق داشت قرار نداده اید، به شدت احساس ناراحتی می کنید و حتی بعداً آنها را در مورد “عجیب” بودن شما صحبت می کنند. یک متخصص سلامت روان به شما را نمی‌خندد یا شما را قضاوت نمی‌کند، آنها با دلسوزی به علائم شما گوش داده و به شما کمک می‌کنند تا بهبود بیابید.

متخصصان سلامت روان معمولاً استفاده از دارو را به عنوان بخشی از یک رویکرد ترکیبی برای درمان توصیه می کنند.دارو اغلب می تواند به تسکین علائم کمک کند، اما با همکاری با یک درمانگر، می توانید یاد بگیرید:

• برای مدیریت افکار ناخواسته ابزار هایی را بیابید و الگوهای رفتاری غیر مفید و آزار دهنده خود را تغییر بدهید
• راهکارهایی برای بهبود آرامش و مقابله با پریشانی عاطفی پیدا کنید ( مانند انجام تمرینات تنفسی و یا مدیتیشن )

وسواس های رایج در OCD

به گزارش سلامت نیوز به نقل از آی او سی دی اف، در واقع، تحقیقات نشان داده است که اکثر مردم هر از گاهی افکار مزاحم ناخواسته دارند، اما در زمینه OCD، این افکار مزاحم اغلب به وجود می آیند و باعث ایجاد اضطراب شدید می شوند که مانع از عملکرد روزمره می شود.

وسواس آلودگی

ترس از تماس با مواد یا چیزهای آلوده ، مانند:

• مایعات بدن (مانند ادرار، مدفوع)
• میکروب ها و بیماری ها (مانند تبخال، اچ آی وی، کووید-19)
• آلاینده های محیطی (مانند آزبست، تشعشع)
• مواد شیمیایی خانگی (مانند پاک کننده ها، حلال ها، اسید باتری)
• خاک

وسواس های خشونت آمیز

• ترس از اقدام بر اساس انگیزه آسیب رساندن به خود
• ترس از اقدام بر اساس انگیزه برای آسیب رساندن به دیگران
• ترس از تصاویر خشن یا وحشتناک در ذهن فرد

وسواس مسئولیت

• ترس از مسئول بودن برای اتفاقی وحشتناک (مانند آتش سوزی، سرقت، تصادف اتومبیل)
• ترس از آسیب رساندن به دیگران به دلیل عدم احتیاط کافی (مثلاً انداختن چیزی روی زمین که ممکن است باعث لغزش شخص و خودش شود)

وسواس های مرتبط با کمال گرایی

• نگرانی بیش از حد در مورد یکنواختی یا دقیق بودن
• نگرانی بیش از حد در مورد نیاز به دانستن یا به خاطر سپردن
• ترس از دست دادن یا فراموش کردن اطلاعات مهم هنگام بیرون انداختن چیزی
• نگرانی بیش از حد در انجام وظایف “به طور کامل” یا “درست”
• ترس از اشتباه کردن

وسواس جنسی

افکار یا تصاویر ذهنی ناخواسته مرتبط با رابطه جنسی، از جمله:

• ترس از اقدام بر اساس انگیزه های جنسی
• ترس از آسیب رساندن جنسی به کودکان، بستگان یا دیگران
• ترس از رفتارهای جنسی پرخاشگرانه نسبت به دیگران

وسواس های مذهبی اخلاقی

• نگرانی بیش از حد در مورد توهین به خدا، لعنت، و یا نگرانی در مورد توهین به مقدسات
• توجه بیش از حد به درست غلط یا اخلاق

وسواس هویت

• نگرانی بیش از حد نسبت به گرایش جنسی.
• توجه بیش از حد به هویت جنسی.

وسواس های دیگر

• وسواس های مرتبط با رابطه (مثلاً نگرانی بیش از حد در مورد اینکه آیا شریک زندگی یکی است یا خیر، نقص ها و ویژگی های شریک زندگی)
• این نوع وسواس ها می توانند حول شرکای عاشقانه، اقوام، دوستان و سایر روابط متمرکز شوند.
• وسواس در مورد مرگ و زندگی (مثلاً مشغولیت بیش از حد به مضامین وجودی و فلسفی، مانند مرگ، جهان، و نقش فرد در “طرح بزرگ”.
• وسواس‌های رویداد واقعی و حافظه کاذب (مثلاً نگرانی بیش از حد در مورد چیزهایی که در گذشته اتفاق افتاده و تأثیراتی که ممکن است داشته باشند)
• وسواس آلودگی عاطفی (به عنوان مثال ترس از “گرفتن” ویژگی های شخصیتی یا ویژگی های شخصی افراد دیگر)

وسواس فکری- عملی در کودکان

حدود نیمی از افراد مبتلا به OCD اولین بار علائم را در دوران کودکی تجربه کرده اند. کودکان ممکن است همیشه علائم OCD را مانند بزرگسالان نشان ندهند. مثلا:

• آنها ممکن است متوجه نباشند که رفتارشان بیش از حد بوده یا افکار تکراری و اجباری دارند.
• آنها ممکن است باور کنند که همه افکار و تمایلات مشابهی دارند.
• برخی از الگوهای فکری، مانند ترس از اتفاقات بد برای عزیزان، ممکن است در زمان رشد کودک عادی به نظر برسند؛ اما اگر بیش از حد و غیرمنطقی باشند، نیاز است توسط متخصص کنترل شده و درمان شوند.

گام اول برای درمان

برای این که بتوانید با وسواس خود مقابله کنید ابتدا باید بدانید که وسواس چگونه به وجود می آید؟

بیشتر اوقات افکاری که باعث نگرانی افراد مبتلا به وسواس می شود با باورها و ارزش های آنها در تقابل است . مثلاً یک مادر دلسوز می ترسد که مبادا به فرزندش آسیبی برساند . به طور کلی هرچه بیشتر سعی کنید در باره چیزی فکر نکنید، در نهایت بیشتر به آن فکر خواهید کرد. می توانید همین حالا این را امتحان کنید: سعی کنید به مدت 60 ثانیه به یک فیل صورتی فکر نکنید! به احتمال زیاد اولین چیزی که به ذهن شما می آید آن چیزی است که سعی می کنید به آن فکر نکنید؛ یعنی یک فیل صورتی . زمانی که آدم ها در می یابند که نمی توانند از افکار ناراحت کننده اجتناب کنند، به فکر راه حل های دیگری برای کاهش اضطراب می افتند و ممکن است کارهایی مانند شستن زیاد دست ها را انجام دهند. این کارها معمولاً اضطراب آنها را کاهش می دهد. فقط مشکل این جاست که رهایی از اضطراب موقتی است . خیلی زود شرایط به گونه ای می شود که آنها باید آن عمل را بیشتر و بیشتر انجام دهند تا حال شان بهتر شود و این عمل خیلی زود به یک رفتار وسواسی تبدیل می شود.

درمان رفتار شناختی؛ روشی برای درمان وسواس

یکی از روش های درمان وسواس، درمان رفتاری شناختی است.
هدف این روش درمانی این است که فرد یاد بگیرد اضطراب خود را بدون انجام رفتارهای وسواسی کنترل کند . در این درمان شما راهبردهایی نظیر تمرین های آرام سازی و شیوه های تفکر را که باعث کاهش اضطراب می شوند یاد خواهید گرفت . هم چنین در این نوع درمان می آموزید که اگر به جای اجتناب از افکارتان با آنها مواجه شوید، آن ها کنار می روند. درمان گرتان به شما کمک می کند با چیزهایی که بیشتر از همه از آن ها می ترسید به تدریج روبه رو شوید تا بالاخره زمانی فرا برسد که بتوانید ترس تان را بدون انجام رفتارهای وسواسی مهار کنید . این درمان معمولاً حدود 20 جلسه طول می کشد. حتی برای افرادی که علائم وسواس شدیدتری دارند ممکن است تعداد جلسات درمانی افزایش یابد.

آیا دارو راه حل خوبی است؟

داروهایی که بیشترین اثربخشی را در درمان اختلال وسواس فکری – عملی دارد، در واقع سطح شیمیایی سروتونین را در مغز افزایش می دهد. هرچند بسیاری از بیماران با دارو بهبود قابل ملاحظه ای پیدا می کنند، اما در اغلب موارد علایم بیماری با قطع دارو، عود می کند. به همین دلیل بهتر است همیشه درمان شناختی – رفتاری با دارودرمانی همراه باشد. برای برخی بیماران ترکیب دارودرمانی و شناخت درمانی بهترین نتایج را به بار می آورد. البته همانطور که می دانید در یک رابطه درمانی موثر، بخش عظیمی از اثربخشی درمان منوط به همکاری بیمار است.معمولاً در اوایل درمان، اضطراب درمان جو به شدت افزایش می یابد و مدام به این فکر می کند که آیا درمان اثربخش خواهد بود یاخیر؟ درمانگر راه های جدیدی برای مقابله با اضطراب به فرد می آموزد و به او یاد می دهد چطور با چیزهایی که از آن ها می ترسد روبه رو شود . از او خواسته می شود مهارت هایی را که در جلسات می آموزد، بین جلسات تمرین کند . اگر تمرین هایی را که درمان گر توصیه می کند بین جلسات انجام بدهد و درمان را تکمیل کند، به نتیجه مطلوب خواهد رسید.

چند راهکار سرپایی برای مقابله با وسواس

هرچند همان طور که گفته شد درمان اثربخش برای مقابله با وسواس شناخت درمانی و دارودرمانی زیر نظر پزشک است اما با این حال به خصوص اگر وسواس در مراحل اولیه باشد برخی راهکارها تا حدودی می تواند به فرد وسواسی کمک کند.

• تا می توانید خودتان را مشغول و سرگرم کنید: اعمال وسواسی زمانی بیشتر بروز می کند که فرد زمان های زیادی بیکار است. بنابراین سعی کنید زمان های بیکاری خود را با فعالیت هایی که ذهنتان را درگیر می کند پر کنید. بهتر است این فعالیت ها عملی و به گونه ای باشدکه دستان شما نیز درگیر آن شود. الان فصل مناسبی برای یادگرفتن بافتنی است.
• از تنهایی اجتناب کنید: زندگی در جمع و ارتباط با کسانی که دوست شان داریم یکی از راه هایی است که می تواند به حل این موضوع کمک کند. علاوه بر این نزدیکان شما در کنترل رفتارهای وسواسی تان به شما کمک خواهند کرد.
• اراده تان را تقویت کنید: اجازه ندهید افکارتان، اختیار شما را به دست گیرد. برای این کار با تکنیک های افزایش تمرکز و اراده به خودتان کمک کنید.
• خود را “ملزم ” کنید که “به طور مداوم” دست های تان یا چیزهایی را که فکر می کنید آلوده هستند بشویید!