چالش‌های اصلی مقابله با پدیده کودکان کار

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند،روز جهانی مبارزه با کار کودکان World Day Against Child Labor هر سال دوازدهم ژوئن (۲۳ خرداد ۱۴۰۳) گرامی داشته می‌شود و شعار تعیین‌شده برای آن در سال ۲۰۲۴ «بیایید به تعهدات خود عمل کنیم: به‌کار کودکان پایان دهیم» است.«کودکِ کار» کودکی است که به یکی از اشکال کار «سبک/ سخت» و «داوطلبانه/ اجباری» جهت کسب درآمد و نه کسب توانمندی اشتغال دارد. منظور از «کارِ کودک» درگیر نمودن کودکان در آن دسته از فعالیت‌های اقتصادی است که مانع تحصیل، آموزش و برخورداری آنان از امکانات اولیه رشد فردی و اجتماعی‌شان می‌شود و با آسیب و بهره‌کِشی همراه است.

یک فعال و کنشگر مسائل اجتماعی با بیان اینکه نبود آمار دقیق و جامع از تعداد و وضعیت کار کودکان، یکی از چالش‌های اصلی در مقابله با این پدیده است، گفت: «برای مقابله مؤثر با کار کودکان، نیاز به اقدامات جامع و هماهنگ از سوی دولت، نهادهای مدنی و جامعه وجود دارد. این اقدامات باید شامل بهبود شرایط اقتصادی خانواده‌ها، افزایش دسترسی به آموزش و خدمات حمایتی باشد.»

در کشور ما نیز بارها در طول سال‌های گذشته طرح‌های مختلفی برای ساماندهی کودکان کار اجرا شده است که یکی از جدیدترین آنها، طرحی است که از حدود سه ماه قبل آغاز شده است و قرار است همه نهادهای متولی دست‌به‌دست همه بدهند و زیرنظر وزارت کشور، فکری برای رسیدگی و کاهش آمار کودکان کار بکنند. طرحی که نقش محوری آن را شهرداری‌ها داشته و دارند.

«مهدی ملکی»، مسئول کارگروه کودکان کار و خیابان شورای اجتماعی وزارت کشور، درخصوص وضعیت این طرح تا امروز می‌گوید: «طرح ساماندهی کودکان کار شاید صددرصد مثبت و موفق نباشد اما به هر حال یک کار رو به جلو است. شهرداران قبلی تهران هم براساس وظیفه قانونی خود باید در ساماندهی این کودکان مشارکت می‌کردند، اما هیچ‌کدام به اندازه مدیریت شهری کنونی تهران، موفق نبوده است. کمااینکه این نهاد هم‌ اینک تلاش می‌کند تا ظرفیت‌های خودش را برای ساماندهی فعال کند.»

او تأکید می‌کند: «شهرداری نقش پشتیبانی داشته و اساس کار را سازمان بهزیستی انجام می‌دهد که تنها دستگاه تخصصی در حوزه کودکان کار در کشور است. شهرداری خودش اقدام عملیاتی نمی‌کند بلکه به شکل سخت‌افزاری و نرم‌افزاری از اداره کل بهزیستی تهران حمایت کرده است. کار ساماندهی را یک مجموعه تخصصی در بهزیستی با استفاده از ظرفیت اورژانس اجتماعی و مددکاری اجتماعی انجام می‌دهد.»

وی با بیان اینکه متأسفانه بعضی از سَمن‌های فعال در حوزه کودکان کار به‌دلیل اقدامات و طرح‌های ناموفق قبلی، علاقه‌ای به طرح‌های ساماندهی مسئله کودکان کار اتباع نشان نمی‌دهند، می‌افزاید: «غلبه دادن دیدگاه‌های سیاسی در حوزه مسائل اجتماعی نیز یکی دیگر از دلایل برخی مخالفت‌ها با طرح‌های ساماندهی است.»

او در پاسخ به برخی انتقادها که مدعی‌اند در این طرح کودکان کار دستگیر می‌شوند، می‌گوید: «هیچ طرحی خالی از اشکال در نحوه اجرا نیست، اما ادعای دستگیری کودکان و رفتار خشونت‌آمیز نسبت به آنها در اجرای این طرح اصلا درست نیست.» وی افزود: «براساس قانون، سازمان بهزیستی و اورژانس اجتماعی اصلا دستگاهی نیست که بخواهد کودک کار را دستگیر کند، بلکه مددکار با کودک کاری که در چهارراه و معابر هست گفت‌وگو می‌کند، اعتمادش را جلب می‌کند، آدرس منزل او را شناسایی می‌کند و پس از جذب، کودک را تحویل خانواده می‌دهد.»

کودکان کار غیرایرانی

وی با بیان اینکه کودکان کار حاضر در خیابان امروز با چند سال پیش فرق می‌کنند، گفت: «بیماری کرونا و اثرات آن و تغییرات سیاسی در کشورِ افغانستان سبب ایجاد شرایط جدیدی شده است. هم‌اکنون اکثریت کودکان کار شناسایی شده در معابر شهر تهران، غیرایرانی و از اتباع هستند. در بررسی حضور اتباع در برخی کارها نمی‌توان به اقتضائات فرهنگی آنها بی‌توجه بود، مثلا بر مبنای شرایط فرهنگی اتباع همه اعضای ذکور خانواده باید کار کنند یا فعالیت در برخی مشاغل کاذب بد شمرده نمی‌شود. فرهنگ کار و تلاش یک ارزش است و خانواده چه دارا باشد یا نباشد پسرهای خانواده باید کار کنند.»

اکثر کودکان کار اتباع، نیازمند واقعی نیستند

ملکی با بیان اینکه بخشی از کودکان کارِ شناسایی‌شده در تهران هم ایرانی هستند، گفت: «آنها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند. گروهی به‌دلیل فقر و نیاز خانواده در معابر حضور دارند که با شناسایی این دسته از کودکان می‌توان نسبت به ساماندهی و حمایت از آنها اقدام کرد. دسته دوم کودکانی هستند که به‌دلیل بدسرپرستی مجبور به‌کار در خیابان هستند.

با این تفاصیل به‌نظر می‌رسد شاید یکی از کلیدی‌ترین فاکتورهایی که باید در این طرح بررسی شود، موضوع رصد و شناسایی این کودکان و به‌دست آوردن آماری در مورد تعداد آنها باشد.»رسول فلکی، فعال و کنشگر مسائل اجتماعی، نیز کمبود آمار و اطلاعات دقیق درباره کودکان کار را از معضلات جدی توصیف کرده و می‌گوید: «نبود آمار دقیق و جامع از تعداد و وضعیت کودکان کار، یکی از چالش‌های اصلی در مقابله با این پدیده است.

مقامات رسمی این آمار را در حدود ۱۴ هزار کودک کار عنوان می‌کنند. این در حالی است که برخی نیز این تعداد را بسیار بیش از این تخمین می‌زنند.»
رسول فلکی، فعال و کنشگر مسائل اجتماعی، معتقد است که عوامل متعددی منجر به‌کار کودکان می‌شوند که فقر و نیازهای اقتصادی خانواده‌ها یکی از اصلی‌ترین دلایل است.

وی در ادامه درباره وضعیت کودکان کار در ایران گفت: «این وضعیت در ایران پیچیده و چندبُعدی است و با چالش‌های متعددی مواجه است. کودکان کار در ایران اغلب در شرایط نامطلوب و خطرناکی به‌سر می‌برند و این موضوع می‌تواند تأثیرات منفی بلندمدتی بر سلامت جسمی و روانی آنها داشته باشد. کودکان کار غالبا در معرض خطرات جسمی مانند آسیب‌های کاری، بیماری‌ها و سوء‌تغذیه قرار دارند. استرس، افسردگی و مشکلات روانی دیگر نیز ازجمله پیامدهای کار کودکان است.

همچنین کار کودکان معمولا باعث محرومیت آنها از آموزش و تحصیل می‌شود و این موضوع می‌تواند آینده آنها را به‌طور جدی تحت‌تأثیر قرار دهد. همچنین این کودکان بیشتر در معرض خطرات اجتماعی مانند سوءاستفاده، خشونت و بهره‌کِشی قرار دارند.»رسول فلکی در پایان، روز جهانی مبارزه با کارِ کودکان را فرصتی برای جلب توجه جهانی به این مسئله و تقویت تلاش‌ها برای ریشه‌کنی آن عنوان کرد و گفت: «با تلاش‌های مشترک و هماهنگ میان دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی، نهادهای مدنی و جامعه جهانی، می‌توان به‌سوی جهانی حرکت کرد که در آن هیچ کودکی مجبور به‌کار نباشد و همه کودکان از دوران کودکی شاد و فرصت‌های برابر برای رشد و توسعه برخوردار باشند.»