اربعین ظهور اجتماعی دین است

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: در تعاریف سبک زندگی اسلامی می‌توان گفت مسیر اسلام در واقع همان مسیر حیات طیبه بوده که قرآن آن را عمل صالح، توأم با ایمان می‌داند که اهمیت این امر در جوامع اسلامی مخصوصاً در کشور ما دوچندان بوده و همواره در بیانات مختلف و چه بسا در بیانیه گام دوم انقلاب نیز به آن اشاره شده است.

سبک زندگی اسلامی را می‌توان از جوانب و ابعاد مختلفی مورد تحلیل و بررسی قرار داد اما اگر بخواهیم این امر حیاتی را در بزرگترین رویداد جوامع اسلامی یعنی اربعین بررسی کنیم بی‌شک به نکات مختلفی در بعد اجتماعی و فردی دست خواهیم یافت که اگر هریک از این عناوین را سرلوحه زندگی اسلامی قرار دهیم همواره را درست رسیدن به تمدن اسلامی را طی خواهیم کرد.

حال با توجه به اهمیت حماسه بزرگ اربعین به ویژه در عرصه تربیتی و سبک زندگی آنچه که در این بین از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است حضور نسل جوان در این حماسه برای بهره‌مندی از ابعاد مختلف تربیتی این حوزه است که در این بین نقش نهادهای تربیت محور همچون دانشگاه دوچندان می‌شود چراکه مراکز آموزش عالی محلی برای رشد و تعالی اشخاص درحوزه‌های مختلف است که با توجه به این امر با دکتر حسین محمدی، معاون فرهنگی اجتماعی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) برای اطلاع از اقدامات فرهنگی اربعین به گفت‌وگو نشستیم.

*در ابتدا در خصوص اهمیت حماسه اربعین در جوامع به ویژه جوامع دانشگاهی و دانشجویان برایمان بگویید:

اربعین ابعاد مختلفی دارد و بعد تمدنی آن در نسبت با سایر ابعاد آن از اهمیت بسزایی برخوردار است.

دین به عنوان یک امر فطری و الهی همواره در سپهر حیات و زندگی انسان نقش مهمی را در سامان بخشی به امورات معنوی انسان ایفا کرده و مصلحان اجتماعی و در رأس آن انبیا در طول تاریخ تلاش وافری را برای توسعه کارکرد آن به تمامی ساحت‌های زندگی بشر داشته‌اند. در مقابل جریان انبیا و مصلحان اجتماعی برخاسته از پایگاه فکری انبیای الهی، جریانی وجود داشته که بر حذف دین از زندگی انسان با ابزارهای متعددی چون تحریف، تهدید، تطمیع، تهمت و خلاف واقع سخن گفتن اهتمام جدی داشته‌اند.

شاید بتوان اوج معارضه این دو جریان را به دوره رنسانس برگرداند که با شکل‌گیری دوگانه علم و دین و پدیدار شدن فلسفه‌های مختلف اجتماعی، حذف دین از ساحت اجتماعی آغاز و با تقلیل آن به یک امر فردی در وهله اول و با افیون دانستن آن برای توده مردم ادامه پیدا کرد. با وجود چنین تلاش‌هایی انگاره‌های ناکارآمدی دین برای سامان بخشی به حیات اجتماعی انسان در اذهان پدید آمد و برخی چنین پنداشتند که دین نقشی در پیدایش و تکوین تمدن‌های انسانی ندارد؛ اما وقوع انقلاب اسلامی که ریشه در حرکت توحیدی امام و امت داشت مجدداً توجه‌ها به بعد اجتماعی دین معطوف شد.

در عین حال معارضان دین بر اهداف خود پافشاری کرده و روش‌های نوینی را در مقابله با دین برگزیدند. غافل از آنکه سنت و اراده الهی بر محوریت دین در جامعه انسانی قرار گرفته و در موقعیت‌هایی که حتی باورمندان به دین دچار یاس و ناامیدی از کارآمدی دین می‌شوند ظهورات نویی از دین را شاهد هستیم که ایمان مؤمنان را قوی و دسیسه دشمنان را بی اثر می‌سازد. اربعین یکی از همان آیات الهی در دوران تسلط مدرنیته و سبک زندگی برخاسته از آن بر تمامی ابعاد حیات بشر است.

در واقع اربعین ظهور اجتماعی دین است که دین را از ساحت فردی به ساحت عینی، واقعی و اجتماعی امتداد می‌دهد و سبک زندگی سالم و اسلامی را رقم می‌زند.

زمانی که ما از ظهور اجتماعی دین سخن می‌گوئیم در واقع افق دید ما به سوی تمدن نوین اسلامی است که در قالب ظهور ابعاد مختلف سبک زندگی خود را نمایان می‌سازد. در این باره به دو مؤلفه بسیار مهم از سبک زندگی اربعین پایه اشاره می‌کنیم.

افراد دخیل در شکل‌گیری حماسه اربعین را در یک تقسیم بندی می‌توان به میهمان (زائر) و میزبان دسته بندی کرد. الگوی رفتاری هر کدام از این دو نمایانگر یک وجهی از سبک زندگی اصیل است که در ذیل حرکت اربعین شکل می‌گیرد. نکته قابل توجه مطابقت این الگوهای رفتاری با آموزه‌ها و گزاره‌های قرآنی است که نشان می‌دهد سبک زندگی برخاسته از اربعین یک سبک توحیدی است. در واقع اربعین فرصت ظهور سبک زندگی توحیدی را در مقام عینیت و نه انتزاع را فراهم می‌سازد. در این باره دو مثال در هر کدام از طرفین میهمان و میزبان مطرح می‌کنیم.

بررسی الگوی رفتاری میزبانان در اربعین، احسان محور است؛ آموزه‌ای که در ادبیات قرآن می‌توان از آن به عنوان یک گام در سلوک توحیدی یاد کرد. خروج از خودخواهی و انحصارطلبی و ارتقای سطح نیت و انگیزه عمل به دگرخواهی خمیرمایه سلوک احسان پایه است.

منفعت طلبی و تلاش برای بیشینه ساختن سود و لذت فردی به عنوان یکی از عناصر بسیار مهم در سبک زندگی مدرن در مقابل احسان محوری قرار دارد. میزبانی در اربعین بدین گونه است که افراد با قرار گرفتن در کنار یکدیگر و ایجاد یک ربط اجتماعی (آیه ۲۰۰ سوره آل عمران)، تمام دارایی خود اعم از مال، آبرو، اعتبار و امکانات را در اختیار دیگری قرار می‌دهند بدون آنکه چشمداشت و انتظاری از میهمان برای جبران خدمات خود داشته باشد تجربه چنین امری را در تاریخ اسلام و به هنگام مهاجرت مسلمانان مکه به مدینه شاهد هستیم که چگونه انصار از مهاجران پذیرایی نمودند. تحلیل چنین رفتاری در دوران مدرن که انحصارطلبی بر تمامی ابعاد انسان سایه انداخته و سود محوری مناسبات او را سامان می‌دهد بسی سخت و دشوار به نظر می‌رسد؛ اما اربعین نشان داد از قدرت بسیار مهمی در تغییر رویه حیات بشر برخوردار است. پس احسان فقط یک گزاره اخلاقی نیست که فقط به دیگران توصیه شود بلکه قابلیت آیت را دارد که در پرتو اکسیر اربعین به یک عنصر تمدنی تبدیل شود.

اما تأثیر اربعین در سبک زندگی از نقطه نظر میهمانان یا زائران این حرکت عظیم این گونه است که فرد با یک آرامش و اطمینان خاطر از جهت تأمین نیازهای مادی خود قدم در مسیر می‌گذارد چرا که مطمئن است با تجلی احسان در طرف میزبان، هر آنچه را که از غذا، آب و مکان استراحت نیاز دارد به راحتی قابل دسترس خواهد بود. لذا با امنیت فکری حاصل از الگوی رفتاری میزبان و با خروج از روزمرگی‌ها، کثرت‌ها و تعلق خاطرهای زندگی که همواره اسباب استرس و اضطراب هستند به سمت هدف اصلی و نهایی حرکت می‌کند. دستیابی به چنین جایگاهی به لحاظ فکری و روانی یکی از مراحل سلوک توحیدی در سبک زندگی قرآن است که تحقق آن به دلیل غرق شدن انسان در گورستان عادت‌ها و روزمرگی‌ها دشوار است اما با قرار گرفتن انسان در فضای اربعین، تجربه شیرین خروج از روزمرگی‌ها برای انسان حاصل می‌شود.

اثر اربعین در ابعاد کلان‌تر و از نقطه نظر ابعاد اجتماعی، ساخت قدرت و هیبت اجتماعی برای اسلام و مسلمانان با حضور میلیونی مردم و قرار گرفتن در میدان مغناطیسی جذب حضرت اباعبدالله الحسین (ع) است. چنین قدرتی برای دین و باورمندان به آن نوعی بازدارندگی اجتماعی در برابر دسیسه‌های کینه توزانه دشمن پدید می‌آورد، به همین دلیل است که معمولاً رسانه‌های معاند دنیا این اجتماع عظیم را پوشش کامل رسانه‌ای نمی‌دهند؛ اما اربعین هرساله روح جدیدی را به دین وارد می‌کند و گویا در کالبد دین خون تازه‌ای به جریان می‌افتد که پیام حیات و اثرگذاری دین را به جهان مخابره می‌کند. بنابراین اربعین بسان آهن ربایی عمل می‌کند که تمامی براده‌ها را در یک آرایش همگرا و همسو به وحدت می‌رساند بدون آنکه به تفاوت‌های فردی توجه شود.

حال بااین تفاسیر جوامع دانشگاهی به جهت نخبگی و پیشران بودن در عرصه‌های مختلف به ویژه تحولات اجتماعی باید خود را به حرکت اجتماعی بزرگ اربعین برساند.

علاوه بر آثار حضور دانشگاهیان در این حماسه بزرگ، اساتید دانشگاهی می‌توانند با اتکا تخصص خود پدیده اجتماعی اربعین را واکاوی کنند و از ظرفیت‌های پژوهشی و علمی این عرصه غافل نشوند.

از سوی دیگر اربعین آثار تربیتی فراوانی برای نسل دانشجو به همراه دارد و در شرایطی که رسانه‌های تبلیغی دشمن به دنبال ایجاد بی‌هویتی در نسل جوان و سوق دادن آن‌ها به سمت زندگی ناامیدانه و منفعلانه است حضور دانشجو در این عرصه زمینه تربیت معنوی، اجتماعی و تقویت روحی خودباوری و امید را برای نسل جوان به همراه خواهد داشت.

*چه اقداماتی تاکنون در راستای تحقق و اجرای ویژه برنامه اربعین در فضای دانشگاهی انجام شده است؟

پیاده روی اربعین دارای سابقه تاریخی است اما در طی دو دهه گذشته و مخصوصاً سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به آن شده است.

برای اجرای هرچه بهتر راهپیمایی اربعین دانشجویی و دانشگاهیان، قرارگاه علم الهدی در سطح کشور تشکیل شده است که ریاست آن در استان، رئیس دانشگاه معین و دبیر اجرایی آن بسیج دانشجویی است. در استان قزوین جلسات ستاد به ریاست رئیس دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی (ره) و حضور همه رؤسای دانشگاه‌ها تشکیل و تصمیمات خوبی برای برگزاری باشکوه اربعین گرفته شده است که حمایت مالی دانشگاه از دانشجویان و همچنین تصمیمات اجرایی و محتوایی از جمله خروجی این جلسات بوده است.

*چه برنامه‌های فرهنگی در پیاده روی‌اربعین لحاظ شده است؟

برنامه‌های متعدد فرهنگی نیز در این حماسه بزرگ تعریف شده و تبلیغات لازم برای حضور حداکثری دانشگاهیان آغاز شده است و تولیدات رسانه‌ای نیز در قالب‌های مختلف هنری در شبکه‌های اجتماعی در اختیار علاقمندان قرار می‌گیرد.

در نظر داریم یک برنامه فرهنگی جامع با محوریت اساتید و در قالب سلسله نشست‌های اربعینی از هفته آینده برگزاریم کنیم که در این طرح تجربه زیستی اربعینی اساتید و نقطه نظر تخصصی آنها طی شرکت در این حماسه برای تبیین ابعاد مختلف اربعین انجام می‌شود.

*پشتیبانی و حمایت وزارت علوم و دانشگاه از برنامه‌های ستاد اربعین چطور بود؟

طرح حضور دانشجویان در اربعین همواره مورد توجه و پشتیبانی وزارت علوم بوده و برای تحقق هرچه بهتر این راهپیمایی ابلاغی نیز از سوی وزارت علوم انجام می‌شود که در دولت جدید این پشتیبانی‌ها به شکل ویژه‌تری پیگیری می‌شود و تلاش عوامل برای حضور حداکثری جوامع دانشگاهی است.

حمایت مالی دانشگاه نیز در این میان بسیار حائز توجه است. مبلغ تعریف شده برای هر فرد حدود ۳ میلیون و ۵۰۰ تومان پیش بینی شده است که دانشگاه مبلغ ۲ میلیون تومان را به ازای هر فرد پرداخت می‌کند و دانشجویان نیز می‌توانند با دریافت وام از صندوق رفاه نسبت به پرداخت الباقی هزینه اقدام کنند.

*میزان استقبال دانشجویان از پیاده روی اربعین چگونه است؟

یکی از جدی‌ترین اقشاری که در پیاده روی اربعین شرکت دارند اساتید هستند اما نمی‌توان استقبال دانشجویان از این حماسه تاریخی را تنها در سامانه دانشگاهی تعریف کرد چراکه بسیاری از دانشجویان به صورت شخصی یا خانوادگی در این رویداد بزرگ شرکت می‌کنند و در نهایت هدف ما حضور حداکثری به طرق مختلف است.

*در پایان بفرمائید متقاضیان چطور در این برنامه‌ها شرکت می‌کنند؟

ثبت نام دانشجویان تا بیستم مرداد ادامه دارد و در این بین اساتید و کارکنان دانشگاه نیز می‌توانند در این راهپیمایی شرکت کنند.

سهمیه دانشگاه امام در حماسه اربعین ۱۰۰ دانشجو است که امکان افزایش سهمیه نیز وجود دارد و به طور کلی ۵۰۰ دانشجو در سفر اربعینی حضور پیدا می‌کنند.

اولویت ثبت نام با دانشجویان زائر اولی بوده و دانشجویانی که در مجامع مختلفی فرهنگی و علمی حضور فعال دارند نیز با دریافت تسهیلات ویژه می‌توانند در راهپیمایی اربعین شرکت کنند.