«مهیار» معتبرترین کاروانسرای ایران

خبرگزاری مهر– گروه استان‌ها- کاروانسراها در تقویت تجارت و تسهیل بازرگانی و سفرهای زیارتی و سیاحتی مردم ایران، نقشی بنیادین و محوری داشته است. روشن است که در آن زمان، نیاز وافری به ایستگاه‌های بین راه و امنیّت و رفاه کاروانیان احساس می‌شده است. اهمیت و قدمت این بناها به دوره اشکانی، همانند عهد هخامنشی بر می‌گردد که به توسعه راه‌ها و ایجاد ایستگاه‌های بین راه و حمایت از کاروانیان، توجه ویژه‌ای می‌شود.

حال این بناهای تاریخی ممتاز و متمایز ثبت جهانی شده که در ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ در جریان چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض، کاروانسرای مهیار به‌همراه ۵۳ کاروانسرای تاریخی دیگر (جمعاً ۵۴ کاروانسرا در ۲۴ استان ایران) تحت عنوان کاروانسراهای ایرانی در فهرست میراث جهانی قرار گرفتند. این مجموعه جهانی به عنوان بیستمین و هفتمین اثر جهانی کشور ایران شناخته می‌شود.

کاروانسرای مهیار که از نمونه‌های عالی و برجسته سبک معماری و ساختمان عهد صفوی است در ۳۰ کیلومتری شهرضا واقع شده است، این بنا در زمان حکومت شاه اسماعیل اول احداث شده و بعدها به سبب خرابی‌های فراوان در سال ۱۰۸۵ هجری در دوره شاه سلیمان صفوی تعمیر و تکمیل شده است.

اوژن فلاندن فرانسوی می‌نویسد: «کاروانسرای مهیار درراه اصفهان به شیراز یکی از معتبرترین کاروانسراهای ایران است. سیاحان ساختمانش را به مادر شاه‌عباس نسبت می‌دهند. نه فقط خوش آمد ساکنین ایران است که در حین سفر بدان استراحت کنند بلکه طرز ساختمان و نقاشی که دارد مورد توجه است.»

کاروانسرا به صورت چهار ایوانی به شکل مستطیل به اندازه‌ی خارجی ۸۲×۸۹ متر بنا شده است. حیاط کاروانسرا نیز مستطیل و به اندازه‌ی ۷۰/۳۸ × ۳۰/۴۸ متر ست. اطاق‌های اطراف کاروانسرا مساوی بوده و به طول و عرض ۵×۴ متر ساخته شده است. وسعت کاروانسرا و وجود بازاری در کنار آن دلیل بر این است که کاروانیان به هنگام سفر در آن اجتماع کرده چند روزی می‌ماندند. در آن مدت توشه و سایر نیازهای مسافرت را مهیا می‌کردند. بازار مزبور با مهارت مخصوصی با کاروانسرا ارتباط پیدا می‌کرد و در داخل آن رواق‌هایی ساخته شده بود که در عقب آن دکان‌ها قرار داشتند. در یک طرف به دکان نانوایی و یک قهوه خانه و در طرف دیگر به یک مسجد منتهی می‌شود.

کاروانسرای مهیار مربوط به دوره صفوی است و مقابل کاروانسرا، بازار، مسجد، قهوه‌خانه و نانوایی ساخته شده‌است. این مشخصات در کمتر کاروانسرایی دیده می‌شود.

مصالح ساختمانی کاروانسرا سنگ و آجر است و کف حیاط نیز با آجر مفروش است. قسمت ورودی بنا و طاق نماهای اطراف، دارای تزئینات کاشی بوده که متأسفانه اغلب آنها از بین رفته است. سردر کاروانسرا در عقب رفتگی وسیعی نسبت به حصار بنا ساخته شده است. در نمای سردر زینتی‌هایی از کاشی تراشیده دیده می‌شود.در چهار طرف حیاط مرکزی این بنا، ایوان‌های کوچکی در جلوی اطاق مسافران قرار گرفته و ایوان‌های اصلی که در میان ایوان کوچک قرار گرفته‌اند، از دو طرف به وسیله طاق نماهایی محدود می‌شوند.کاروانسرای مهیار همچنین مسافرانی را که از راه‌های دور با قافله‌ها به اصفهان می‌رسیدند، پذیرا می‌شده است.

حاج سیاح ضمن سفر خود در ماه شعبان ۱۲۹۴ هجری قمری (۱۲۵۶ شمسی) در این کاروانسرا اقامت کرده است و خاطرات خود را درباره این کاروانسرا و بازار چنین نوشته است: این کاروانسرا بسیار خوب و محکم از سنگ و آجر بنا شده و از زمان صفویه تا حال با اینکه تعمیری ندیده پا برجا و محکم است.