علیرغم مخالفت‌ها و موافقت‌های زیادی که درباره استفاده از طرح چفیه فلسطینی در دنیای مد وجود دارد، با توجه به موج گسترده استفاده از نمادهای مقاومت در فضای مجازی این موضوع رو به افزایش است.
خبرگزاری مهر، گروه مجله _ فاطمه برزویی: در دنیای مد، آنجا که تصاویر عجیبی خلق می‌کند و عادت‌شکنی را یکی از جلوه‌های خود می‌داند، طراحانی هستند که از این عرصه برای بیان مفاهیم عمیق‌تر بهره می‌برند. مفاهیم انسانی، اجتماعی و حتی گاهی سیاسی که لابه‌لای خطوط طراحی‌هایشان پنهان شده‌اند و گاهی به بلندی یک فریاد واضح و آشکارند.
یکی از این طراحان، «عزیز بکاوی»، هنرمند هلندی-مراکشی است که به خاطر پروژه‌های خلاقانه و سیاسی‌اش شهرت یافته است. بکاوی با استفاده از هنر مد به‌عنوان وسیله‌ای برای بیان داستان‌های مقاومت و بی‌عدالتی، توجه جهان را به موضوعات حیاتی و انسانی جلب کرده است.
این طراح نام‌دار که در آمستردام اقامت دارد، با ترکیب هنر و فرهنگ‌های مختلف، مجموعه‌هایی را خلق می‌کند که تنها لباس نیستند؛ بلکه بیانیه‌هایی قوی و تأثیرگذار هستند. این بار، او با الهام از فرهنگ و هنر فلسطینی، مجموعه‌هایی نظیر «روز جهانی چفیه» را ارائه داده است که هم زیبایی بصری دارند هم می‌کوشند پیام‌هایی عمیق و تاریخی را منتقل کنند.
مد و سیاست از هم جدا نیستند
چفیه فلسطینی، با رنگ سیاه و سفید و طرح خاص خود، بیش از یک قطعه پارچه است. این پارچه که از قرن‌ها پیش توسط بادیه‌نشینان برای محافظت در برابر خورشید و شن استفاده می‌شد، اکنون به نمادی از مقاومت فلسطینی‌ها در برابر اشغال رژیم اسرائیل تبدیل شده است. بکاوی با تحقیقات گسترده درباره منشأ، معنا و نحوه ساخت چفیه، توانسته است پیامی قوی را در آثار خود جای دهد. او می‌گوید: «چفیه پارچه‌ای است که قرن‌هاست با ما ارتباط برقرار کرده و با ما سخن می‌گوید.»
بکاوی با همکاری موزه نساجی، نخ به نخ این پارچه را با استفاده از ترمه و پشم بازسازی کرده و آن را به مجموعه‌ای تبدیل کرده که قصیده‌ای است برای چفیه فلسطینی. او مستقیم و بی‌پرده از برندهای بزرگی مانند Balenciaga انتقاد کرده است؛ چراکه از طرح چفیه در مجموعه‌های خود استفاده می‌کنند بدون آنکه به نماد و تاریخ پشت این پارچه اعتراف کنند.
او این روند را «پوچ، بی‌معنا و بی‌روح» می‌داند و تاکید می‌کند که مد و سیاست نمی‌توانند از هم جدا باشند. بکاوی معتقد است که طراحان و برندها باید مسئولیت اجتماعی خود را بپذیرند، آگاهی درستی درباره نمادهایی که استفاده می‌کنند داشته باشند و همچنین به آنها احترامی پایدار بگذارند.
هنر، زبانی برای همبستگی
این طراح مراکشی بر این باور است که مد باید فراتر از روندهای فصلی باشد و داستان‌هایی از دنیای واقعی و تحولات اجتماعی را بازگو کند. آثار او، به ویژه مجموعه چفیه، صدای مقاومت فلسطینی‌ها را به گوش جهانیان می‌رساند. او با تأکید بر اهمیت انتقال سنت‌ها و تاریخ، می‌گوید: «بدون بافت و تاریخ، چفیه، مجموعه‌ای از نخ‌هاست، بی‌روح و بی‌جوهر.» بکاوی با طراحی‌های خود تلاش می‌کند تا این پیام‌ها را به مخاطبانش منتقل و آنها را به نوعی وادار به فکر کردن کند.
علاوه بر پیام‌های سیاسی، این طراح به موضوعی خاص تحت عنوان «پایداری» توجه ویژه‌ای دارد و می‌گوید: «من پایداری را، نه فقط در مورد مواد، بلکه در مورد مسائل ناملموس، مانند انتقال سنت‌ها و تاریخ چیزهای مهم، دوست دارم.» او با استفاده از مواد پایدار و توجه به جزئیات، تلاش می‌کند تا طراحی‌هایی خلق کند که نه تنها زیبا بلکه مسئولانه باشند.
بکاوی از پلتفرم‌های اجتماعی خود نیز برای محکوم کردن اشغال فلسطین توسط اسرائیل استفاده می‌کند. حساب اینستاگرام او که نزدیک به ۲۵۰ هزار دنبال کننده دارد، فقط برای طراحی‌هایش نیست بلکه به‌روزرسانی‌هایی درباره نقض حقوق بشر توسط اسرائیل، از جمله قتل روزنامه‌نگار فقید الجزیره، «شیرین ابوعاقله»، منتشر می‌کند. در حقیقت این جوان مراکشی از هنری که به آن مسلط است، یعنی «مد و طراحی» به عنوان ابزاری برای اعتراض و همبستگی استفاده می‌کند و می‌کوشید صدای فلسطینیان باشد تا به مبارزه با بی‌عدالتی کمک کند.
پیامی که به دست مخاطبان رسید
او اخیراً ویدئویی در صفحه اینستاگرام خود با موزیک ایرانی منتشر کرد که رکورد بازدید صفحه‌اش را شکست. این ویدئو که تا کنون بیش از ۲.۵ میلیون بازدید داشته، افرادی را نشان می‌دهد که لباس‌هایی با الهام از چفیه‌های فلسطینی به تن دارند. این ویدئو جلوه‌ای متفاوت از هنر را به تصویر می‌کشد که به عنوان نماد مقاومت خودنمایی می‌کند. بازدید میلیونی کاربران از مجموعه طراحی‌های بکاوی که از لحاظ بصری زیبا و چشمگیر است نشان می‌دهد که پیام این طراح به خوبی دریافت شده و تأثیر قابل توجهی بر مخاطبان داشته است.
این طراح لباس، هزاران واکنش مثبت از مردم دریافت کرده است. بسیاری از آنها به او گفته‌اند که به کار او افتخار می‌کنند و از آن الهام می‌گیرند. او می‌گوید: «با مد زندگی‌ها را نجات نمی‌دهم، اما وقتی چیزی که از روی ایده‌آلیسم شخصی‌ام روی آن کار کرده‌ام توسط مردم تشخیص داده می‌شود و آنها را لمس می‌کند، واقعاً باعث افتخار من است. یعنی با حرفه‌ام، چیزی به دنیا اضافه کرده‌ام.»
تبدیل آرمان به مد؛ یک خیانت؟
علیرغم آنکه این طراح لباس خود را حامی مقاومت مردم فلسطین می‌داند، گروهی بر این باورند که چفیه فلسطینی یک نماد مقدس است و نباید شأن آن به بهانه یا بهای حمایت از فلسطین به خطر بیفتد. گروهی حتی بر این باورند چنین کارهایی نوعی خیانت به آرمان فلسطین و مقاومت است چرا که درد و رنج مردم فلسطین را تقلیل داده و با نمادی مقدس، فانتزی‌سازی و تجارت راه می‌اندازند.
برای مثال مدتی پیش که «کانی کوسروتی» بازیگر هندی در حال ژست گرفتن در جشنواره فیلم کن دیده شد در حالی یک کیف دستی به طرح «یک قاچ هندوانه» به دست داشت. همان طور که می‌دانید سال ١٩۶٧ که رژیم صهیونیستی نمایش پرچم فلسطین را جرم تلقی کرد، فلسطینی‌ها از هندوانه بریده شده که رنگ قرمز، سیاه، سفید و سبز را دارد به جای پرچم و به عنوان نماد مقاومت استفاده می‌کنند. نمادی که این روزها جهانی شده است.
استفاده از نمادهای فلسطینی در رویدادهای بی‌سابقه نیست و برخی عقیده دارند این اقدام تلاشی از سوی سلبریتی‌ها است تا در رویداد مذکور بیشتر دیده شوند و در فضای مجازی توجه کاربران بیشتری را به خود جلب کنند؛ تا جایی که حتی واکنش‌های منفی به استفاده از نمادهای فلسطینی نشان داده‌اند.
کوروش علیانی، نویسنده و فعال فرهنگی در واکنش به این موضوع در صفحه توئیتر خود نوشت: «فکر می‌کنم خانم کانی کوسروتی سابقه رفتار نژادپرستانه از جمله بازی در فیلم‌های نژادپرستانه دارد. هندوانه بازی در کن مد است، نه خطر! نفعی هم برای مردم غزه ندارد. به عکس به فراموشی آنها و تبدیل آرمان به مد و مصرف شدن فلسطین کمک می‌کند.»
ورود فرهنگ فلسطین در زندگی روزمره
با همه اینها عده‌ای نیز نگاه سخت‌گیرانه‌ای به استفاده از نمادهای فلسطینی و مقاومت ندارند؛ حتی امیدوارند فراگیر شدن این نمادها در دنیا، فرصتی برای شنیده شدن صدای مظلوم علیه ظالم باشد. «نورس حمید» یک دانشجوی فلسطینی است که در دانشگاه فردوسی مشهد در مقطع دکتری تحصیل می‌کند. او در گفت‌و گو با خبرنگار مهر در پاسخ به این سوال که «فکر می‌کنید چنین مدها و طراحی‌هایی ممکن است نوعی خیانت به فلسطین باشد؟» پاسخ می‌دهد: «نه برعکس! چفیه در اصل یک لباس یا یک نوع پوشش بوده و بعد یک نماد برای مقاومت فلسطین شده است و حالا نماد فرهنگ و تاریخ مردم فلسطین است.»
او ادامه می‌دهد: «من یک سوال دارم؛ اگر استفاده از نماد فلسطین در طراحی و مد آن را محدود می‌کند و نوعی خیانت است؛ آیا تعیین کردن یک روز خاص برای قدس، خیانت به قدس خواهد بود؟ با این استدلال که تعیین یک روز باعث می‌شود قدس فقط در این روز مهم باشد و بقیه روزها فراموش شود. حتماً این طور نیست. چفیه هم اگر در یک لباس یا طراحی استفاده شود به آن محدود نمی‌شود بلکه تکثیر می‌شود.»
نورس معتقد است: «روز قدس کشورهای مختلف دنیا از فلسطین حمایت می‌کنند اما این به آن معنا نیست که قدس فقط در این روز مهم است؛ چفیه هم این طور است. می‌توانیم از آن در همه چیز استفاده کنیم؛ نه اینکه فقط و فقط در همان غالب چفیه باقی بماند. برعکس به نظرم پوشیدن چفیه و لباس‌های مثل این یک جور تبلیغات برای فلسطین و قضیه فلسطین است تا مردم هیچ وقت آن را فراموش نکنند.»
این دانشجوی فلسطینی درباره اهمیت استفاده از نمادهای فرهنگی و لباس‌های مرتبط با فلسطین، می‌گوید: «والله من خودم با این کار موافق هستم. ما خودمان از این نمادها استفاده می‌کنیم و به آنها افتخار می‌کنیم. استفاده از این نمادها به ما هویت و حس تعلق می‌دهد.» او در ادامه به شرایط خاص کشورهای مختلف اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «البته شرایط کشور و جامعه هم تأثیر دارد. ممکن است در خیابان با کسی مواجه شوید که مخالف فلسطین است و اذیتتان کند. این موضوع برای کسی که این لباس‌ها را می‌پوشد ممکن است مشکل‌ساز شود. اما به صورت کلی، استفاده از این نمادها در بین ما رایج است و خود فلسطینی‌ها نیز آنها را تولید می‌کنند.»
این دانشجوی فلسطینی به تجربه شخصی خود و دوستانش در سوریه اشاره می‌کند: «دوستم که فلسطینی‌الاصل و ساکن سوریه است، همراه با خانواده‌اش به تولید این نوع محصولات مشغول هستند. آنها کارهای مخصوص فلسطین تولید می‌کنند و این کار، کمک می‌کند تا نام و فرهنگ فلسطین در زندگی روزمره و ذهن مردم باقی بماند.»
او همچنین درباره نقش جنبش‌های مقاومت در تولید و توزیع این نمادها می‌گوید: «جنبش‌ها نیز چفیه و لباس‌های خاص تولید می‌کنند و تی‌شرت‌هایی را بین مردم پخش می‌کنند که روی آنها نوشته‌هایی مانند «روز قدس» یا نقشه فلسطین درج شده است. این اقدامات نه تنها به حفظ هویت فرهنگی ما کمک می‌کند بلکه پیام مقاومت و ایستادگی ما را به دیگران منتقل می‌کند.»
نورس در پایان این گفت‌وگو تصویر صفحه دوستان فلسطینی‌اش را نشان می‌دهد که محصولاتی با استفاده از چفیه و پرچم فلسطین تولید می‌کنند تا این نمادها را تکثیر و تبلیغ کنند.
مقاومت از مد نمی‌افتد!
با همه این مخالفت‌ها و موافقت‌ها درباره استفاده از طرح چفیه فلسطینی، این روزها به واسطه موج گسترده حمایت از غزه در فضای مجازی به کار بردن نمادهای مقاومت به بهانه‌های مختلف رو به افزایش چشم‌گیری است. بکاوی، طراح مراکشی نیز معتقد است که هرکسی، بدون توجه به شغلش، حق دارد درباره آنچه در جهان می‌گذرد صحبت کند. او می‌گوید: «شما با وسایلی که دارید ابراز ایجاد می‌کنید. این ابزار برای برخی هنر است، برای برخی دیگر متن یا، برای من این ابزار کار من است.»
عزیز بکاوی با استفاده از هنر خود، نه تنها به مقاومت فلسطینی‌ها ادای احترام می‌کند و صدای آنها را به گوش جهانیان می‌رساند بلکه از این طریق تلاش می‌کند تا دنیای بهتری بسازد. آثار او یادآور این است که مد می‌تواند فراتر از زیبایی باشد و به ابزاری قدرتمند برای تغییر اجتماعی و فرهنگی تبدیل شود.
او همچنین تاکید می‌کند که موضوع فلسطین و بی‌عدالتی همچنان بر کار او تأثیر خواهد گذاشت و ادامه می‌دهد: «مقاومت از مد نمی‌افتد. تا زمانی که بی‌عدالتی هست وجود آن لازم است.»
