یادداشت مهمان/
باید شعار افزایش تعداد موزه‌ها به شعار برنامه افزایش مطالبه گری مردم نسبت به موزه‌ها تغییر کند و این مطالبه گری با تمرکز بر مفهوم باشد نه در کمیت و تعداد موزه‌ها.
به گزارش خبرنگار مهر، علی دارابی قائم مقام وزارت میراث فرهنگی در مراسم تودیع و معارفه رئیس کاخ نیاوران که چند روز پیش برگزار شد گفته بود در دولت سیزدهم و در یک سال گذشته ۳۵ موزه به ظرفیت مجموعه موزه‌های کشور اضافه شده است ما به رئیس‌جمهوری قول داده‌ایم تا پایان ۱۴۰۴ تعداد موزه‌ها را به عدد هزار برسانیم.
در این زمینه سعید شفیعا کارشناس گردشگری و میراث فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در یادداشتی که آن را در اختیار خبرگزاری مهر قرار داد به این موضوع اشاره کرد و نوشت: در دوره یادگیری قرار داریم و دیگر آموزش نیست که مفهوم کلیدی مدارس، دانشگاه‌ها و حتی موزه‌ها به حساب می‌آید. عملاً حرکت از داده‌ها به سمت تفسیرها و تحلیل‌ها رفته است. دیگر فقط مهم نیست که یک اثر تاریخی را چه کسی در چه سالی ساخته است، بلکه مفاهیم و مضامین ضمنی و پنهان پشت این آثار است که به درک از پدیده‌ها شکل می‌دهد.
بنابراین جهت گیری درست چه در گزارش سالانه و چه در مسیر آینده نگرانه، تاکید بر همین رویکرد یعنی یادگیری از موزه‌ها به جای دیدن ظاهری آنها است. همین است که دیگر معیار سنجش عملکرد مدیران و معاونین میراث فرهنگی را نه صرفاً به تعداد افتتاح موزه‌ها یا مراکز و پایگاه‌های نمایش آثار، بلکه به میزان تلاشی است که برای تفسیری کردن و ساده سازی مفاهیم صورت می‌گیرد.
در شرایطی که مطابق گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۴۰۱ یگان حفاظت میراث فرهنگی نیازمند توجه ویژه تقنینی و تأکیدات بر تجهیزات و توسعه تشکیلات است، جهت گیری صحیح نه به افزایش و رشد تعداد موزه‌ها _ حتی موزه‌های بخش خصوصی که موضوع حفاظت آنها را تعهد نمی‌کنیم_ بلکه در توسعه مفهومی و معنایی موزه‌های موجود است.
از سال ۱۳۹۵ تا کنون هر سال بین ۳۴ تا ۶۳ موزه به مجموعه موزه‌های کشور اضافه شده ولی تناسبی بین این افزایش تعداد کمی موزه‌ها با کمیت و کیفیت حفاظت از موزه‌ها و آثار تاریخی فرهنگی نیست
بنابر سالنامه آماری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در سال ۱۳۹۹، ۲۶۷ موزه وابسته به وزارتخانه و مجموعاً ۷۴۹ موزه در کشور فعال بوده است. این عدد نسبت به سال قبل ۵ موزه برای وزارت و ۴۲ موزه در مجموع بوده است روندی که نشان می‌دهد از سال ۱۳۹۵ تا کنون هر سال چیزی بین ۳۴ تا ۶۳ موزه به مجموعه موزه‌های کشور اضافه شده است ولی تناسبی بین این افزایش تعداد کمی موزه‌ها با کمیت و کیفیت حفاظت از موزه‌ها و آثار تاریخی فرهنگی وجود ندارد.
مبتنی بر گزارش‌های شماره مسلسل ۱۸۳۱۷-۱ و ۱۸۰۰۷ از مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی از سال ۱۳۸۹ تعداد نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی _که بازوی حفاظتی این حوزه هستند_، افزایش خاصی نداشته است، نیازهای تجهیزاتی و ساختاری آن یگان توجه ویژه می‌طلبد و ردیف بودجه‌ای مستقل و مناسبی به آن تعلق نگرفته است. ترجمه این توصیف یعنی، سیاست افزایش موزه‌ها در کشور نادرست است و اقدامی بر علیه حفاظت از میراث فرهنگی به حساب می‌آید.
درست است که مدیران برای دوره مدیریتی نیاز به ارائه گزارش‌های قابل لمس و محسوس هستند اما پیامدهای تصمیمات را نیز باید در نظر گرفت. موزه بیشتر یعنی نیاز بیشتر برای امنیت نگهداری، لزوم برنامه ریزی برای بازدید و قرار گیری در پیشخوان‌ها و…. تمام اینها نیازمند یک نقشه‌ی راه کلان است که مشخص کند چه مجموعه‌ای از موزه‌ها با چه مفاهیمی در کنار هم لازم به افتتاح است. اما هنوز چنین برنامه‌ای تدوین نشده تا بر اساس آن موزه‌های جدیدی به زنجیره مفهومی میراث فرهنگی افزوده شود.
برنامه مشخص می‌کند برای هر موزه اضافه شده در کشور، یگان حفاظت چه میزان بودجه اضافه دریافت کند و مطابق آن امکان جذب نیروی جدید نیز داشته باشد پس وقتی چنین برنامه‌ای وجود ندارد، تا زمان مشخص شدن آن بهتر است، اقدامات عملیاتی جدیدی که بار مالی آن برای سال‌های بعد از تحمل نکنیم.
با شرایطی که توصیف شد به نظر می‌رسد، بایستی شعار افزایش تعداد موزه‌ها به شعار برنامه افزایش مطالبه گری مردم نسبت به موزه‌ها تغییر کند و این مطالبه گری با تمرکز بر مفهوم باشد نه در کمیت و تعداد موزه‌ها و آثار نمایش داده شده. بحران فعلی کشور در حوزه میراث فرهنگی نه از کمبود موزه و اثر تاریخی_فرهنگی، بلکه از کم شدن ارتباط حسی و مالکیتی مردم نسبت به آثار تاریخی_فرهنگی است. در درون موزه‌های موجود کشور داده‌های اولیه بسیاری جریان دارد که به طور هدایت نشده و بی منطق در اختیار گردشگران و بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد.
در حالی که برای اثرگذاری بیشتر موزه‌های کشور لازم است تا به فکر برنامه ملی تفسیری باشیم. برنامه‌ای که مردم را در موزه درگیر داستان، سوال، قضیه و مفاهیم عمیق کند. برنامه رشد در موزه‌ها را به برنامه پیشرفت در مفهوم تغییر دهیم تا سرمایه گذاری صحیحی صورت گیرد.
در حال حاضر مفاهیم جدیدی در حوزه گردشگری و میراث فرهنگی جهان در حال توسعه است که در کشور ما در حد مبانی نظری باقی مانده است. گردشگری منظر و تفسیر میراث همین مفهوم هستند که نگاه جدید به میراث فرهنگی و طبیعی را توسعه داده اند. متأسفانه در این حوزه صرفاً یک درس دانشگاهی و چند کتاب و مقاله موجود است. طبق دیدگاه‌های این رویکرد، گردشگری مطلوب است که به سمت تفسیر و مفاهیم عمیق حرکت کند.
در حال حاضر مفاهیم جدیدی در حوزه گردشگری و میراث فرهنگی جهان در حال توسعه است که در کشور ما در حد مبانی نظری باقی مانده است
در این رویکرد تعداد موزه‌ها نیست که اهمیت دارد، تغییراتی که موزه‌ها در انسان و ذهنیتش ایجاد می‌کند دارای اهمیت است. راهنمای گردشگری نه به عنوان نمایان کننده ی راه و مسیر بلکه به عنوان بلد و مفسر نقش آفرینی می‌کند گردشگر را در موقعیت مطلوب قرار می‌دهد و با استفاده از مفاهیم در هم تنیده، مفهومی کلی‌تر و اثرگذار تر خلق می‌کند. داستان و روایت، چگونگی نتیجه گیری و درگیر سازی بازدید کننده، صورت مساله راهنما می‌شود و از هر فرصتی برای تلنگر زدن به گردشگران و بازدید کنندگان استفاده می‌شود.
به نظر می‌رسد بهتر است تا زمانی که برنامه مساله محوری در حوزه موزه داری و حفاظت از میراث فرهنگی کشور تدوین نشده است، جلوی توسعه عددی و کمی موزه‌ها را بگیریم.
