خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار-۹۸؛
موسیقی تیتراژ سریال «سال های دور از خانه» یکی از جلوه های ثابت خاطره بازی با سریال های دهه شصت تلویزیون است که صدای زیبای ژاله علو و سایر هنرمندان عرصه دوبله جذابیت آن را ۲ چندان کرده است.
خبرگزاری مهر-گروه هنر-علیرضا سعیدی؛ کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می‌کند با انتخاب عناصر، فرم‌ها و چینش‌ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته‌سنج، اندیشمندانه و حساب‌شده پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می‌شود که بیننده را از اساس از یک اثر تصویری دور می‌کند.
آنچه بهانه‌ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره‌سازترین موسیقی‌های مربوط به برخی برنامه‌ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آنها برای ما در هر شرایطی می‌تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره‌بازی پس از آغاز و انتشار در نوروز ۱۴۰۰ و استقبال مخاطبان از آن، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره‌بازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهن‌مان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال‌هایی که حال‌مان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره‌بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به‌صورت هفتگی می‌توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آن را دنبال کنید.
در نود و هشتمین شماره از این روایت رسانه‌ای به سراغ موسیقی تیتراژ یکی از محبوب ترین سریال های تلویزیونی دهه ۶۰ رفتیم که در یاد و خاطره ایرانیان جایگاه بینهایت مهم و ارزشمندی دارد. جایگاهی سرشار از تصویرها و قصه های ناب که در روزگار تلویزیون های سیاه و سفید تبدیل به یکی از مهم ترین و بهترین سریال های مردم در روزها و شب های پرالتهاب دوران دفاع مقدس شد.
روزها و شب هایی که انگار با پخش موسیقی تیتراژ این سریال همه آدم ها در کنار التهابات و ترس ها و وحشت های ناشی از موشک باران و بمباران هوایی شهرها، محو صفحه تلویزیون می شدند و همراه با خانواده و فامیل به تماشای این مجموعه می نشستند.
ماجرای تماشای سریال هم آن قدر مهم بود که حتی وقتی همه در پناهگاه بودند، به هر ضرب و زوری که شده باید از بالای پشت بام کابل و آنتنی تعبیه می شد تا همه همسایه ها بتوانند در کنار هم نظاره گر سریالی باشند که برایشان بسیار مهم بود. حتی اگر آن چه می دیدند در برخی مقاطع با آنچه در داستان اصلی فیلم می گذشت، مغایرت داشت. مهم تماشای خانم اوشین و مصائب تمام نشدنی اش از عنفوان کودکی تا پیری بود که یک سکانس آن را نمی شد از دست داد. چون دیگر تکراری در آن شبکه و این شبکه وجود نداشت که بتوان تماشای لحظه های از دست رفته را جبران کرد.
خلاصه ماجرا به قدری جدی و مهم بود که سریال «سال های دور از خانه» یا همان «اوشین» خودمان دیگر جزو جدایی ناپذیری از زندگی دهه شصتی ها شد. خاطراتی که هرگز نمی توان موسیقی و ماجراهایش را فراموش کرد. چارچوبی تاثیرگذار که وجوه اجتماعی و انسانی اش در نزدیک ترین شکل ممکن با مخاطب ایرانی همراه بود. مسیری که با دوبله جذاب و شنیدنی گویندگانش به سرپرستی ژاله علو با آن صدای دلنشین و آسمانی اش و همراهی دیگر دوبلورها از جمله فهیمه راستکار، مریم شیرزاد و بسیاری دیگر و روایت های ریز و درشت جذاب قسمت های مختلف، ما را سِحر صفحه تلویزیون می کرد.
گویی می شد آنچه از خرابی ها و غم های جنگ می دیدیم لحظاتی فراموش شود و ما به دنیای قصه ای پرواز کنیم که خیلی دوستش داریم.
سریال «سال های دور از خانه» با نام اصلی «اوشین» نام یک مجموعه تلویزیونی ژاپنی است که در سال ۱۹۸۳ میلادی ( ۱۳۶۲ هجری شمسی) توسط شبکه «ان اچ کی» به کارگردانی هاشیدا سوگاکو ساخته شد. مجموعه ای که روایت گر بخش های مختلف زندگی زنی به نام «اوشین» است که در سن پیری خاطرات زندگی سخت و دشوار خود از کودکی تا بزرگسالی را روایت می کند.
داستان این سریال که در قالب اصلی تا ۲۹۷ قسمت ادامه داشت از پیری و کهنسالی شخصیت اول داستان شروع می شود. جایی که اوشین تاناکورا به جای شرکت در جشن افتتاحیه فروشگاه هفدهم خود تصمیم می گیرد به یک سفر برود. خانواده او در نگرانی به سر می برند و نمی دانند او بدون خبر و تماس به کجا رفته است. «کای» نوه اوشین داستان عروسک «کوکشی» را که اوشین یک بار برای او تعریف کرده بود، به یاد می آورد.
کای برای پیدا کردن مادربزرگ به دنبال او می رود و سرانجام اوشین را در «یاماگاتا» پیدا می کتد. در آنجا هر ۲ سفری به گذشته را آغاز کرده و از نقاط مختلف کشور ژاپن که اوشین سال ها قبل در آنجا می زیسته است، دیدن می کنند. مسیری که اوشین در آنها به بیان یادآوری زمان های سخت و دشوارش در زندگی می پردازد.
آیاگو کوبایاشی (بازیگر نقش اوشین از ۶ تا ۱۰ سالگی)، یوکو تاناکا (بازیگر نقش اوشین از ۱۶ تا ۴۶ سالگی)، نوبوکو اوتاوا (بازیگرنقش اوشین از ۵۰ تا ۸۴ سالگی)، پینکو ایزومی (مادر اوشین)، میچیو اوجی (مادربزرگ اوشین)، شیرو نامیکی (رویوزو)، سوئیچیروه کیتامورا (تارو)، اتسوشی تاکاهاشی (هیتوشی)، میساکو تاناکا (میچیکو)، آیا شیکیا (کودکی کایو)، ترومی آزوما (جوانی کایو)، تروکو ناگائوکا (مادربزرگ کایو)، میساکو واتانابه (تاکاهارا)، شینوبو ناگاوا (ریتسو)، ماساتوشی ناکامورا (شنساکو)، تارو ایشیدا (سیتارو)، هاروئه آکاگای (خانم هیزا) بازیگران این سریال ژاپنی پرطرفدار را تشکیل می دادند.
پخش سریال اوشین در آوریل ۱۹۸۳ به‌عنوان یک درام صبحگاهی از شبکه NHK آغاز شد. این سریال شامل ۲۹۷ قسمت ۱۵ دقیقه ای بود که به گفته سوگاکو هاشیدا نویسنده سریال، داستان بر اساس وقایع زندگی زنی به نام واتسو کادا، مادر ریوهی وادا مؤسس سوپرمارکت های زنجیره های «یااوهان» ژاپن است.
این سریال هنگامی که ژاپن در شرایط ویژه اقتصادی بود پخش و به سرعت مورد استقبال ژاپنی‌ها قرار گرفت؛ زیرا نمادی از ساده زیستی در برابر مصرف‌گرایی پرزرق و برق، افراطی و متظاهرانه آن دوران بود.
نکته جالب توجه اینکه مجموعه تلویزیونی اوشین در بیش از ۶۰ کشور جهان پخش شد و چون ارزش‌های جهانشمولی چون عشق، ازخودگذشتگی، استقامت و بخشش داشت باعث موفقیت جهانی این سریال شد.
حتی به گواه آنچه در رسانه ها منتشر شده، توجه به این سریال در سطح جهان به اندازه‌ای بود که آن را «سندروم اوشین» یا «اوشیندروم» نامیدند.
به اتکا آنچه در منابع اینترنتی پیرامون «اوشین» نوشته شده، این سریال توانست چینی ها را نیز با برنامه های سرگرمی ساز ژاپنی آشنا کند. حتی در تایلند و اوقات برگزاری جلسات هیات دولت، ماجرا به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌شد تا با زمان پخش سریال تداخل نداشته باشد.
در بانکوک هم شمارگان یک روزنامه به دنبال انتشار هفتگی خلاصه قسمت‌های سریال، به میزان ۷۰ درصد افزایش یافت. ضمن اینکه در هنک کنگ یک فروشگاه زنجیره‌ای با نام «خانه اوشین» برپا شد که خوراکی و تنقلات ژاپنی می‌فروشد. شرایطی که بنیانگذار این فروشگاه زنجیره‌ای می‌گوید که کار خود را با «روحیه اوشین» (استقامت و سخت‌کوشی) پیش میبرد.
نکته جالب توجه دیگر اینکه در ویتنام، برخی با ارجاع به نخستین کار اوشین که کارگر خانگی بود از نام این مجموعه تلویزیونی به‌عنوان واژه‌ای برای کارگران خانگی استفاده می‌کنند. ضمن اینکه محله‌ای در هانوی هم که بسیاری از تمیزکارهای خانگی و پرستارهای بچه در آن زندگی می‌کنند با نام «کمون اوشین» شناخته می‌شود.
در کشور غنا نیز رنج کشیدن مانند اوشین اصطلاح رایجی برای توصیف کسانی است که سختی واقعی را از سر می‌گذرانند.
درباره آنچه از این سریال پربیننده در ایران پیش روی مخاطبان قرار گرفت، حرف و حدیث های زیادی مطرح می شود. اما اگر بخواهیم توضیح اجمالی درباره نسخه ایرانی شده این سریال بدهیم، مختصر اینکه، سریال از اسفند سال ۱۳۶۶ یکشنبه شب ها پخش می شد و همان گونه هم که پیش تر درباره تاثیرات اجتماعی آن صحبت کردیم به قدری میان مخاطبان ایرانی جا باز کرد که فارغ از مسائل محتوایی در حوزه های اجتماعی نیز آنچه آهنگساز این سریال ماندگار برای موسیقی متن و به ویژه موسیقی تیتراژ آن به کار گرفت، ساخت و پردازش ملودی هایی بود که به طور مستقیم با احساسات انسانی سروکار داردورود پیدا کرد.
یکی از نمونه های این رویکرد هم، ترویج و توسعه فروشگاه های فروش لباس دست دوم با عبارت «تاناکورا» بود که از نام فامیل اوشین به عنوان گرداننده فروشگاه های زنجیره ای وام گرفته اند.
از دیگر نکات قابل توجهی که می توان در نسخه ایرانی این سریال به آن اشاره کرد، دوبله استثنائی این سریال با مدیریت دوبلاژ ژاله علو و همراهی هنرمندان کم نظیر و درخشان عرصه دوبله بود که به شدت در جریان انتقال محتوای حس و حال شخصیت های داستان سریال موثر عمل کرد و نقش ارزشمندی در سازگارتر شدن حال و هوای سریال با فرهنگ ایرانی ایفا کرد.
اما یکی از مهم ترین و برجسته ترین مولفه هایی که در ماندگاری سریال «سال های دور از خانه» یا «اوشین» نقش بسیار موثری ایفا کرد موسیقی متن و تیتراژ این سریال بود.
ملودی هایی به آهنگسازی کوئیجی ساکادا هنرمند کاربلد ژاپنی که تبدیل به مولفه اصلی یا همان شناسنامه این مجموعه داستانی شد. آهنگسازی که سال ها در زمینه تخصصی آهنگسازی و موسیقی متن فعالیت های پرشماری را انجام داده که از جمله معروف ترین آنها می توان به سریال «اوشین» و انیمیشن «خانواده دکتر ارنست» اشاره کرد.
آنچه آهنگساز این سریال ماندگار برای موسیقی متن و به ویژه موسیقی تیتراژ آن به کار گرفت، ساخت و پردازش ملودی هایی بود که به طور مستقیم با احساسات انسانی سروکار دارد. شرایطی بسیار مهم در آهنگسازی ملودرام هایی در رسته اوشین که چندان کار آسانی هم نیست و باید به شکلی هدایت شوند که بتوان در جای جای سریال گوش مخاطب را به سمت خود جلب کند.
درست در جایی که شاید نتوان بخشی از احساسات را با تصویر بیان کرد اما این موسیقی است که می تواند برای تهییج توانایی های عاطفی به کمک دست اندرکاران اثر بیاید.
چارچوبی که اساسا در انواع و اقسام ارائه های موسیقایی می توان آن را جستجو کرد، اما آنچه مهم است خلاقیت، تکنیک و طراحی است که یک آهنگساز برای چنین مقولاتی در نظر می گیرد و می بایست در برگیرنده ابعاد مختلف و عمیقی باشد که هم در فضاسازی و هم در بیان احساسات مورد نظر، نقش مهمی را ایفا می کند.
فرآیندی که در برخی موارد یا آش را شور و یا بی نمکِ بی نمک می کند و طبیعتا اگر این دقت در «زمان بندی» و «خلاقیت» توسط آهنگساز به خوبی طراحی و پیاده سازی شود، قطعا ملودی مورد نظر تاثیرخارق العاده ای روی مخاطب می گذارد.
شرایطی که به میزان زیادی در موسیقی تیتراژ سریال «اوشین» رعایت شد و موجبات پدیدار شدن ملودی شد که با گذشت چهار دهه این چنین ما را به یک سفر تاریخی دعوت می کند و در ذهن مخاطب ماندگار می شود.
موسیقی تیتراژ «اوشین» فارغ از آنچه در محتوای کلی اثر شنیده می شود، تلاش کرده تا بخش عمده ای از بیان مفاهیم احساسی سریال را به مخاطبان در یک فرصت چند ثانیه ای به عهده بگیرد و دقیقا همین جاست که متوجه می شویم این نوع نگاه موسیقایی چقدر می تواند در قالب یک «رسانه» معرف ساختار اصلی و کلی از اثری باشد که مهم ترین مولفه اش جذب مخاطب است. آن چنان که طی این چند دهه بسیاری از سریال ها و برنامه های مختلف تلویزیونی و سینمایی بودند که در انجام چنین ماموریتی به بهترین شکل ممکن عمل کردند و در برخی دیگر نیز یکی از مولفه های مهم شکست پروژه ها شدند.
آنچه کوئیجی ساکادا برای موسیقی تیتراژ سریال «اوشین» درنظر گرفت، آن قدر دارای چارچوب های ارزشمندی بوده که مخاطبان خاطره باز دهه شصت تلویزیون با شنیدن تم اصلی ملودی، خودآگاه یا ناخودآگاه کلید واژه «اوشین» با کلمه و ترکیب های ژاپنی آغاز سریال و صدای ژالو علو به یادشان می آید.
یک تفسیر بسیار ساده از داستان زندگی شخصیتی که مدت ها مهمان خانه های مردم بود و فضایی را فراهم ساخت که یاد و خاطره «اوشین» به عنوان یک کلید واژه سیال در فضای ذهنی مخاطب دائم در رفت و آمد باشد و با آن خاطره سازی کند.
