الفبای تنظیم‌گیری در صنعت پتروشیمی/چالش‌های سه‌گانه تنظیم روابط بین پتروشیمی‌ها و صنایع تکمیلی
قائم مقام بورس کالا گفت: اگر بخواهیم از یک نگاه آکادمیک به وضعیت تنظیم‌گری در صنعت پتروشیمی نمره بدهیم، شاید خیلی نمره بالایی ندهیم اما به طور نسبی در بین مابقی صنایع بهترین وضعیت را داریم.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، رضا محتشمی‌پور قائم مقام بورس کالا و رئیس اسبق دفتر پایین‌دستی شرکت ملی صنایع پتروشیمی در دومین همایش ملی صنعت پلاستیک در ایران ۱۴۰۰ گفت: معمولا سه تعبیر مختلف درباره تنظیم‌گیری و رگولاتوری وجود دارد. تعبیر اول از تنظیم‌گری این است که قوانین و مقرراتی تعبیه شده است که باید آنها را رعایت کرد و همه باید خودشان را با آن تطبیق دهند. یعنی در این تعریف صرفا سازمان‌های مختلف، ملزم به رعایت برخی دستورالعمل‌ها شده‌اند.
وی ادامه داد: در تعبیر دوم، نگاه به تنظیم‌گری کمی گسترده‌تر می‌شود و اصطلاحا تمام دخالت‌های دولت در حوزه اقتصاد را به عنوان تنظیم‌گری محسوب می‌کنند. یعنی هر جایی که دولت ورودی در اقتصاد داشته است چه آنجایی که قانونی وضع کرده است یا مالیاتی اخذ کرده و یارانه‌ای پرداخت کرده است و … را تنظیم‌گری می‌دانند.
محتشمی‌پور گفت: در تعبیر سوم مکانیزم‌های کنترل اجتماعی را نیز به تعبیر دوم اضافه می‌کنند. مثل جاهایی که نهادهایی تربیت می‌شوند تا رفتار خاصی را از خود بروز دهند تا مثلا کشور در نهایت به سمتی حرکت کند که در موضوع بازیافت رفتار خاصی را از خودش بروز بدهد.
قائم مقام بورس کالا اظهار داشت: نکته ویژه درباره تنظیم‌گیری رابطه ویژه آن با موضوعی به نام رقابت است. تنظیم‌گری به نوعی به معنای نفی رقابت است. در تنظیم‌گیری در برخی موارد منظور ما تنظیم مقررات است، اما بخش مهمی از تنظیم‌گری مربوط به مقررات‌زدایی است. یعنی در جاهایی لازم است که مقررات را حذف کنیم و آزادی بیشتری را برای ایجاد رقابت فراهم کنیم.
رئیس اسبق دفتر پایین‌دستی شرکت ملی صنایع پتروشیمی افزود: اگر ما نتوانیم مقررات ناکارا یا متناقض با مقررات جدید را از بین ببریم، خود این موضوع باعث ایجاد مشکل و فساد می‌شود. نمونه بارز این موضوع ناظر به مقرراتی است که در بخش گمرک داریم. در این بخش ما آنقدر مقررات متناقض و متنوع داریم که یکی از دلایل بروز قاچاق به دلیل وجود چنین قوانینی است.
وی تاکید کرد: در حوزه تنظیم‌گری وقتی یک قاعده‌ای در یک زمانی گذاشته می‌شود لازم است با یک مکانیزمی در زمان‌های آینده اصلاح شود که البته این به معنای تغییرات مکرر آنها نیست. بنده یک گزارشی را میخواندم که خیلی جالب بود. در سال ۹۸ حجم ابلاغیه‌های گمرکی در طول سال بیش از ۳۷۰ مورد بود. یعنی بیش از ۳۷۰ بار مقررات جدید گمرکی ابلاغ شده است که این موضوع واقعا آسیب‌زاست.
محتشمی‌پور گفت: بحث بعدی درباره تنظیم‌گری، مربوط به موضوعِ رقابت است. خیلی اوقات ما سعی می‌کنیم که با تنظیم‌گری رقابت شکل بگیرد. یعنی قاعده می‌گذاریم تا باعث ایجاد رقابت شویم تا بازار به حالت تعادل برگردد. بحث دیگر هم مربوط به موضوع فراتنظیم‌گری است، یعنی خود نهادی که مشغول به تنظیم‌گری است باید همیشه تحت نظارت و کنترل باشد و طبق مقررات عمل کند. یعنی هر تصمیمی هم به اسم تنظیم‌گری مجاز نیست.
*۵ اصل اساسی تنظیم‌گیری در صنعت پتروشیمی
قائم مقام بورس کالا گفت: حال سوال اساسی این است که در تنظیم‌گری باید چه اصولی را رعایت کرد. به نظر بنده ۵ اصل را می‌توان به عنوان اصولِ مهم تنظیم‌گری مطرح کرد. بحث اول این است که آیا اساسا تنظیم‌گری لازم است؟ این موضوعی است که باید اثبات شود، زیرا فرض بر این است که دخالت دولت باید به حداقل برسد. لذا اگر جایی احساس شد که باید ورود کرد و تنظیم‌گری انجام داد، قبل از هر چیز باید درباره همین لزوم بحث کنیم. یعنی آیا الزامی وجود دارد که ما تنظیم‌گری کنیم؟ زیرا فرض بر عدم‌تنظیم‌گری است.
رئیس اسبق دفتر پایین‌دستی شرکت ملی صنایع پتروشیمی افزود: بحث بعدی درباره کارآیی و موثر بودن است. ما باید همیشه از ابزارهایی داشته باشیم تا بسنجیم آیا تنظیم مقررات ما کارآیی لازم را داشته است یا نه. شرکت‌های تحتِ تنظیم باید مداوم رصد شوند که اگر ما یک قاعده گذاشتیم و مصرف یک کالا را محدود کردیم یا عرضه‌ش را زیاد کردیم چه تاثیری داشته است تا اگر نتیجه مطلوب نبود، در اعمال تنظیم اصلاحاتی را در نظر بگیریم.
وی تاکید کرد: نکته دیگر ناظر به نسبیتِ تنظیم‌گری است. نسبیت تنظیم‌گری بدین معنی است که بالاخره هر قاعده‌ای یکسری هزینه‌ها و منافع به همراه دارد. ما باید بتوانیم به نحوی عمل کنیم که منافع بیش از هزینه‌ها باشد. قطعا تنظیم‌گری بدون هزینه نیست. بالاخره هر قاعده‌ای که تغییر می‌کند ممکن است منافع یک عده‌ای را محدود کند، اما ما باید محاسبه کنیم که آیا این اقدام در نهایت به نفع عامه بازار بوده است یا نه.
محتشمی‌پور گفت: همچنین مقررات تنظیم‌گری نیز باید کاملا شفاف باشد و همه باید بدانند که بر چه مبنایی این تصمیم گرفته شده است. یکی از موضوعاتی که بعضا زیاد درباره آن بحث شده است این است که وقتی یک تصمیم تنظیمی اخذ شد، آیا همه فعالان از آن با خبر می‌شوند؟ آیا فرصت هماهنگ شدن با این مقررات جدید داده می‌شود؟
قائم مقام بورس کالا گفت: مورد آخر هم درباره پاسخگویی است. یعنی وقتی تنظیم‌گری انجام شد، افرادی که تنظیم‌گری کردند در نهایت به چه کسی پاسخگو هستند؟ زیرا اگر مشکلی در تنظیم‌گری وجود داشت بالاخره باید بتوان موضوع را به یک نهاد بالاتری ارجاع داد. به طور کلی تا درباره این ۵ موضوع فکر اساسی نشود، هیچ تنظیم‌گری نباید صورت بگیرد، زیرا تنظیم‌گری بدون رعایت این اصول کار درستی نیست.
* اوضاع تنظیم‌گری در پتروشیمی‌ها نسبت به فولاد بهتر است
وی خاطرنشان کرد: از طرفی سه عنصر مهم وجود دارد که باید نهادهای تنظیم‌گر آنها را داشته باشند. عنصر اول استقلال است. نهاد تنظیم‌گر باید بتواند تصمیمات خودش را بدون دخالت نهادهای بیرونی بگیرد. همچنین باید درباره منافع صنعت هم استقلال داشته باشد، چون به هر حال هر تصمیمی می‌تواند به نفع یا به زیان یک گروه از صنعتگران باشد و اینکه ما بخواهیم در تصمیمات‌مان فقط منافع یک بخشی از صنعت را در نظر بگیریم، در نهایت نفع عمومی را از بین میبرد و تنظیم‌گری از کارآیی می‌افتد. لذا ما باید ساختاری را داشته باشیم که هم نسبت به دولت و هم نسبت به صنعت به صورت مستقل عمل کند.
محتشمی‌پور گفت: عنصر دوم درباره مکانیزم‌های تنظیم‌گری است، یعنی ما از چه ابزارهایی برای تنظیم‌گری استفاده می‌کنیم. مهمترین ماموریت یک نهاد تنظیم‌گر، تنظیم‌کردن موضوع انحصار است. یعنی فعالان بازار به چه میزان نیاز است انحصار داشته باشند. البته گاهی اوقات اصلا نیاز است که نهاد تنظیم‌گر حق انحصار را هم بدهد. مثلا گاهی اوقات در ارائه یک خدمت اگر انحصار ایجاد نشود ممکن است باعث شود که خدمت‌دهنده‌ها نتوانند آن خدمت را با کیفیت ارائه دهند.
قائم‌مقام بورس کالا گفت: عنصر سوم نیز رصد و بازرسی پایداری شرکت‌هایی است که تحت تاثیر تنظیم‌گری قرار دارند. این اطلاعات باید به صورت مداوم از این شرکت‌ها گرفته شده و مورد ارزیابی و تحلیل قرار بگیرند. وضع تعرفه یا تعیین استانداردها یا صدور جوازها (امضا طلایی‌ها) از جمله عواملی است که می‌تواند بر بازار تاثیر بگذارد.
وی ادامه داد: حل دعاوی یکی از موضوعات جدی در تنظیم‌گری است. به طور کلی ما نمی‌توانیم به تنظیم‌گری در حوزه پتروشیمی نمره خوبی بدهیم، زیرا نهاد تنظیم‌گر ما متولی صدور جواز نیست و مجوزها را فرد دیگری صادر می‌کند، تعرفه‌ها را فرد دیگری برایش تصمیم‌گیری می‌کند و اساسا ارتباطی با استانداردهای عملیاتی ندارد. لذا در موضوع حل دعاوی هم زیاد محل ارجاع نیست.
محتشمی‌پور گفت: در نتیجه می‌توان گفت که در صنعت پتروشیمی ما یک تنظیم‌گری تا حدی غیررسمی داریم. هر چند که همین تنظیم‌گری غیررسمی نیز وضعیت به نسبت بهتری را در مقایسه با سایر حوزه‌ها ایجاد کرده است. اگر دوستان کمتر آشنایی با حوزه فولاد داشته باشند متوجه می‌شوند که چقدر اوضاع تنظیم‌گری در پتروشیمی‌ها نسبت به فولاد بهتر است.
*نقایص سه‌گانه تنظیم‌گری در صنعت پتروشیمی
قائم‌مقام بورس کالا گفت: امروز ما در صنعت پتروشیمی یکسری نقایص داریم که عبارت‌اند از:
- ۱- نهاد تنظیم‌گر ما از سطح اختیارات قانونی و حقوقی لازم برخوردار نیست و فقط در یک حد کوچکی می‌تواند در مسائل دخالت کند. هر چند که در مجموع این حد مداخله را مثبت ارزیابی می‌کنم.
- ۲- سطح مداخلات دولتی در حوزه پتروشیمی بالاست. امروز از مجموع آرای کمیته تخصصی پتروشیمی، ۳ رای سهم وزارت صمت است. این بدان معناست که هر چه در وزارت صمت تصویب شود در کمیته تخصصی نیز احتمال تصویبش بسیار بالاست. در نتیجه تنظیم‌گر حوزه پتروشیمی استقلال لازم را ندارد و وابسته به وزارت صمت است.
- ۳- نکته بعدی درباره منابع تنظیم‌گری است که مهمترین آن اطلاعات است. یک تنظیم‌گر باید دسترسی کاملی به اطلاعات داشته باشد. البته مثلا وقتی انجمن پلاستیک اطلاعات ریز خریداران را از بورس میخواهد، بورس موظف است که این اطلاعات را حفظ کند و محرمانه نگه‌دارد. زیرا نکته این است که ما در هیچ کجای قانون جایگاه نهاد نظارتی به انجمن پلیمر نداده‌ایم و اگر این جایگاه داده میشد، بورس کالا در ارائه این اطلاعات هیچ مشکلی نداشت. اما وقتی این نهاد، نهاد نظارتی تعریف نشده باشد طبیعتا امکان ارائه اطلاعات نظارتی نیز وجود ندارد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم از یک نگاه آکادمیک به وضعیت تنظیم‌گری در صنعت پتروشیمی نمره بدهیم، شاید خیلی نمره بالایی ندهیم اما به طور نسبی در بین مابقی صنایع بهترین وضعیت را داریم. شاید جلوگیری از تصمیم‌گیری سیاسی در این حوزه در بهتر بودن اوضاع این صنعت موثر بوده باشد. معنی این حرف بنده این نیست که یک تنظیم‌گر کامل می‌تواند تمامی انتظارات افراد را برآورده کند. طبیعتا چه عرضه‌کننده چه خریدار نظرات متفاوت و منافع متضادی با یکدیگر دارند، لذا هر تصمیمی یکسری منتفع و یکسری متضرر دارد.
انتهای پیام/
