همدان_معاون مرکز اسناد و کتابخانه ملی غرب کشور گفت: آیت الله بهاری روحانی روشنفکر، هم از لحاظ نظری و هم از لحاظ عملی تا آخرین روزهای مشروطه در کنار این نهضت و پشتیبان این نهضت بودند.
محمد حسین یزدانی راد در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: اصلاحات انجام شده در دوران ناصرالدین شاه از جمله تأسیس دارالفنون و چاپ روزنامه‌های کثیرالانتشار را از جمله عوامل مهم در شکل گیری نهضت مشروطه دانست و اظهار کرد: با شکست روسیه از ژاپن و انتشار آن در روزنامه اختر ابن سوال در ذهن روشنفکران ما ایجاد شد که چطور یک کشور آسیایی مانند ژاپن می‌تواند روسیه را شکست دهد اما ما نمی‌توانیم.
وی ادامه داد: در کنار این موارد نفس حکومت استبدادی در دوره قاجار، ظلم و ستم و تعدیات مختلفی که به حقوق مردم در حوزه‌های مختلف می‌شد، اوضاع بغرنج داخلی و اقتصادی و شکست‌های پی در پی از قوای خارجی روحیه ملی در کشور ما را جریحه دار کرد و مردم به فکر تغییر و تحول افتادند.
یزدانی همچنین اظهار کرد: در ابتدای کار اعتراضات مردمی خواسته‌های اجتماعی بود بحثی از مشروطه در میان نبود اما با گفتگو هایی که صورت می‌گیرد مردم خواسته‌های خود را ارتقا می‌دهند و یک تحصن اولیه به خواسته‌های متعالی تبدیل می‌شود و از جمله این خواسته‌ها ایجاد عدلیه است که پیش شرط ایجاد عدلیه محدود شدن حکومت و اقدامات آن است.
وی ادامه داد: صدور فرمان مشروطیت در همدان نیز انعکاس دارد و مردم همدان از طریق تلگراف پیام‌های تبریک و تهنیت خود را به تهران می‌فرستند و همدوش سایر مردم خود را در این پیروزی سهیم می‌دانند.
یزدانی عنوان کرد: مشروطه یک حرکت جمعی است و تحت تأثیر تحولات فکری شکل گرفت و ما نمی‌توانیم نقش خاصی را بیشتر از سایر نقاط کشور در شکل گیری مشروطه به همدان اختصاص دهیم اما پس از شکل گیری مشروطه در همدان نیز تحولاتی شکل گرفت.
معاون مرکز اسناد و کتابخانه غرب کشور ادامه داد: تحت تأثیر حاکمی در همدان به اسم ظهیرالدوله که تقریباً یکسال پیش از شکل گیری مشروطه وارد همدان شد و بسیار روشن فکر و تحول خواه بود، مجلسی به نام مجلس فواعد عامه متشکل از اصناف و بزرگان همدان تشکیل شد و قرار شد که هفته‌ای یک بار جلسه‌ای پیرامون مشکلات مردم برگزار کنند.
وی همچنین عنوان کرد: پس از پیروزی مشروطه در همدان، مجلس فواعد عامه شخصی به نام وکیل الرعایا را به عنوان نماینده مردم همدان در مجلس شورا انتخاب می‌کند که انتخاب وکیل الرعایا به عنوان نماینده مردم همدان در مجلس باعث جناح ضد مشروطه در همدان که خوانین غره‌گوزلو بودند دست به توطئه می‌زنند و اعتبار نامه وکیل الرعایا را زیر سوال می‌برند که اینجا روحانی روشنفکری به نام آیت الله بهاری وارد جبهه مشروطه خواهان می‌شود و به کمک ظهیرالدله توطئه جناح تمامیت خواه که همان خوانین غره‌گوزلو بودند را از بین میبرد.
یزدانی همچنین تشریح کرد: طی به ثمر رسیدن دوباره مشروطه و پس از استبداد صغیر همدانی‌ها نقش فعالی دارند و به خصوص با رهبری آیت الله بهاری که چند مجاهد را بسیج کردند و قصد فتح تهران را داشتند که با نامه سیدین مبنی بر پیروزی مشروطه خواهان در تهران، این حرکت صورت نمی‌گیرد.
وی ادامه داد: به طور مشخص جناح مشروطه خواه در همدان شامل ظهیرالدوله، تعدادی از بازاریان و مجلس فواعد عامه بودند و جناح مخالف مشروطه را هم خوانین غره‌گوزلو و برخی افراد شاخص همدان تشکیل می‌دادند.
یزدانی همچنین گفت: می‌توان گفت شهرنشینان شامل تجار، اصحاب حرف و روشن فکران و دگراندیشانی مانند ظهیرالدوله و وکیل الرعایا بیشترین تأثیرات را در مشروطه خواهی همدان در کنار آیت الله بهاری روحانی روشنفکر داشتند از این نهضت حمایت می‌کند.
وی با اشاره به نقش مهم آیت الله بهاری در مشروطه خواهی همدان تاکید کرد: این روحانی روشنفکر، هم از لحاظ نظری و هم از لحاظ عملی تا آخرین روزهای مشروطه در کنار این نهضت و پشتیبان این نهضت بودند و حتی کتابی نیز در پاسخ به مخالفان نظری مشروطه می‌نویسند و پاسخ می‌دهند که مشروطه با مبانی نظری اسلام سازگار است.
