میزگرد مهر به مناسبت هفته ملی ازدواج با حضور کارشناسان خانواده برگزار و در این نشست درباره علل کاهش ازدواج ازجمله ترویج تفکر ضد ازدواج میان جوانان از سوی رسانه‌ها، سینما و سریالها بررسی شد.
خبرگزاری مهر؛ گروه جامعه_ ساناز باقری راد: میزگرد بررسی چالش‌ها و موانع ازدواج و دلایل کاهش فرزند آوری، به مناسبت هفته ملی ازدواج و روز جهانی جمعیت، با حضور ابوالفضل اقبالی و بهزاد خلیلی پژوهشگران و کارشناسان حوزه خانواده و جمعیت در خبرگزاری مهر برگزار شد.
در ابتدای این نشست، ابوالفضل اقبالی با اشاره بر چالش‌های ازدواج گفت: بخشی از موانع ازدواج ساختاری است و وظیفه اصلاح آنها بر عهده حاکمیت است که این موارد شامل مسائل اقتصادی، اشتغال آینده جوانان، درآمد و غیره می‌شود که در کاهش آمار ازدواج نیز تأثیرگذار بوده است. مانع دیگر که باعث کاهش این نرخ و تغییر سن ازدواج شده، موانعی از جمله سربازی، تحصیلات تکمیلی طولانی مدت و غیره است.
اقبالی افزود: موانع و چالش‌های دیگر مربوط به عاملیت خود افراد و در ناحیه ارزش‌ها و نگرش‌های جامعه است که تأثیر آن در کاهش نرخ ازدواج بیش از موانع ساختاری است. پیشتر ارزش‌هایی در جامعه وجود داشت که در حال حاضر رنگ باخته و حتی برخی با وجود دارا بودن شرایط مطلوب مالی تن به ازدواج نمی‌دهند. این امر ناشی از فرهنگ فردگرای امروزی است که ازدواج را مطلوب نمی‌داند.
آیا ازدواج شروع دورانی سخت است؟
پژوهشگر حوزه خانواده گفت: در واقع یک فرهنگ فرد گرای منفعت طلب و ضد ازدواج در ازدواج رایج شده و فشار آن بیشتر از چالش‌های ساختاری است. به طوری که جوانان ازدواج را پایان خوشی‌ها و لذت‌های زندگی و شروعی برای دورانی سخت می‌دانند.
متأسفانه به جوانان یاد دادیم ابتدا عاشق شوند و سپس ازدواج کنند؛ اما این امر اشتباه است چرا که ازدواج صرفاً عاشقانه نتیجه‌ای جز شکست ندارد
وی با اشاره به علل ترویج این فرهنگ گفت: متأسفانه به جوانان یاد دادیم ابتدا عاشق شوند و سپس ازدواج کنند. اما این امر اشتباه است چرا که ازدواج صرفاً عاشقانه نتیجه‌ای جز شکست ندارد و تمامی کارشناسان نیز بر ازدواج عاقلانه و سپس ایجاد عشق، معتقد هستند. «هژمونی عشق» یعنی این امر که زندگی باید همواره با عشق آغاز شود و سپس شکست‌های عشقی دائماً در رسانه و صنعت موسیقی، سینما و غیره نیز در حال ترویج است و باعث شده نسل جوان نسبت به جنس مخالف با یک احتیاط و بدبینی قدم بردارند.
وی تأکید کرد: حاکمیت باید در این زمینه نقش منفعل خود را کنار بگذارد و به ترویج قداست ازدواج بپردازند. البته این تحولات بسیار نرم و طی دهه‌های گذشته رخ داده و برگشت آنها نیز زمان بر و نرم خواهد بود. ما باید یک نگاه واقع بینانه داشته باشیم و در لایه مدنی و مردمی جامعه این نگاه را حذف کنیم.
اقبالی با اشاره به نقش رسانه‌ها در تغییر نگاه نسل جوان به ازدواج اظهار داشت: متأسفانه نسل جوان ازدواج را پایان لذت‌های زندگی می‌دانند و این در حالی است که ازدواج نقطه آغاز لذت‌ها است. البته در شرایط سخت و نابرابری قرار داریم چرا که تهاجم فرهنگی و رهاشدگی فضای مجازی در مقابل ما قرار دارد.
فرهنگ رفاه طلب عامل کاهش فرزندآوری
پژوهشگر حوزه خانواده با اشاره به نقش فرزندآوری گفت: متأسفانه فاصله ازدواج تا تولد فرزند اول بسیار زیاد شده و دلیل آن این است که والدین یک فرهنگ زندگی مصرف گرایانه و رفاه طلب را پیش گرفته‌اند و به دلیل القای این تفکر که بچه باید در بهترین و عالی‌ترین شرایط پرورش یابد، فرزندآوری را به تأخیر می‌اندازند. هرچند که موضوع فرزندآوری با موانع ساختاری از جمله اقتصادی، ناباروری و غیره روبروست اما نگاه غالب جامعه مبنی بر عدم نیاز به تولد فرزند که حتی در خانواده‌های ثروتمند نیز وجود دارد، نشان می‌دهد که ریشه کاهش تولد فرزندان، فرهنگی است.
نگاه غالب جامعه مبنی بر عدم نیاز به تولد فرزند که حتی در خانواده‌های ثروتمند نیز وجود دارد، نشان می‌دهد که ریشه کاهش تولد فرزندان، فرهنگی است
وی در خصوص راهکار رفع این چالش بیان کرد: باید این گره‌های ذهنی را در میان والدین پاسخ دهیم و به سمت حذف این نظام ارزشی که بچه را زائد می‌پندارد، برویم. در همین راستا حمایت‌های معیشتی و مشوق‌های حاکمیت نیز نقش بسیار مؤثری دارد که باید انجام شود.
طرح جوانی جمعیت ناکارآمد یا مؤثر!
اقبالی در خصوص طرح جوانی جمعیت تأکید کرد: این طرح در ناحیه حمایت‌ها و مشوق‌های فرزندآوری خوب عمل کرده و اگر اجرا شود، می‌تواند مؤثر باشد اما ایرادات فنی دارد که جنبه اجرایی نشدن آن را زیاد کرده است و نیاز به اصلاح دارد.
وی تصریح کرد: باید گروهی از کارشناسان حوزه خانواده بر روی این طرح بررسی‌های تخصصی انجام دهند تا این طرح به یک متن منسجم و قابل اجرا تبدیل شود.
وی در خصوص راهکار افزایش آمار ازدواج گفت: در حال حاضر کسانی در جامعه هستند که تمایل به ازدواج دارند اما شرایط و موانع مختلفی بر سر راه آنان است. برخی نیز به طور کلی ترجیحشان ازدواج نیست و این در نسل نوجوان و تازه جوان ما که زیست آنها در فضای مجازی بیشتر است، بیش از پیش ترویج یافته است و باید نگاه نسل جوان را به ازدواج تغییر دهیم. در این حوزه مسیر خانواده ایرانی باید تغییر کند و کارکرد اصلی آن یعنی عدم رهاشدگی فرزندان و پرورش حقیقی آنها در بستر خانواده بنا بر بستر فضای مجازی بازگردانده شود.
اقبالی اظهار داشت: مسیر کوتاه مدت رفع این ساختار و افزایش آمار ازدواج، اصلاح فضای معیشتی است و ایجاد جذابیت فرهنگی و رسانه‌ای برای ترغیب به ازدواج است. گرایش به ازدواج و فرزندآوری همچنان رنگ غالب جامعه و جوانان است و به طور غالب همه افراد تمایل به ازدواج دارند. در میان آمار فرزندآوری حدود ۶۰ درصد زوجین تمایل به داشتن ۲ الی ۳ فرزند دارند اما متأسفانه فضای جامعه حاکمیت و خانواده‌ها بر مبنای توجه به نیازهای جوانان شکل نگرفته و این نیازها به خوبی شناخته نشده است.
تمایل به ازدواج در میان مردم بالا است
در ادامه این نشست نیز بهزاد خلیلی با تشریح برخی چالش‌های ازدواج گفت: اگر بخواهیم ازدواج را بررسی کنیم باید از دو بعد جنبه شناختی و فرهنگی اجتماعی باید به آن بپردازیم. پایش هانشان می‌دهد که تمایل به ازدواج در کشورمان از سوی عموم مردم بالاست. این در حالی است که متأسفانه آمارهایی به غلط از سوی معاونت جوانان مطرح شده بود و بیش از ۳۰ درصد جوانان را بی تمایل به ازدواج خوانده بود که این آمارها و مانور دادن روی آنها کاملاً غلط است و حتی کارشناسان معتقدند که جامعه آماری آن پیمایش به یک پیمایش ملی نمی‌خورد اما حتی به فرض اعتبار علمی آن استناد به این آمار غلط است و آمار عدم تمایل به ازدواج در کشور بر اساس نظرسنجی‌های رسمی بسیار پایین‌تر از این رقم است.
خلیلی اظهار داشت: تمام پیمایش‌ها تمایل به ازدواج را میان مردم و حاکمیت نشان می‌دهد اما در حالی که تمایل به ازدواج بالاست و اسناد بالادستی نیز همین حرف را میزند در عمل شاهد کاهش نرخ ازدواج هستیم.
میانگین سن ازدواج دختران جامعه به ۲۳.۵ و آقایان به ۲۷.۸ سال رسیده است و به طور کلی مردم ایران به ویژه جوانان کمتر، سخت‌تر و دیرتر به ازدواج تن می‌دهند
وی با اشاره به کاهش آمار ازدواج اظهار داشت: از سال ۹۲ تا ۹۸، با شیب کاهش آمار ازدواج روبرو بوده‌ایم که باید علت آن بررسی شود. در این سال‌ها جمعیت جوان کشور افزایش یافته و نمی‌توان کمبود تعداد جوانان را علت کاهش ازدواج دانست به علاوه میانگین سن ازدواج دختران جامعه به ۲۳.۵ و آقایان به ۲۷.۸ سال رسیده است و به طور کلی مردم ایران به ویژه جوانان کمتر، سخت‌تر و دیرتر به ازدواج تن می‌دهند.
دلایل سخت‌تر و دیرتر شدن ازدواج
خلیلی ادامه داد: بعد سخت‌تر شدن ازدواج بر ذهنیت خانواده‌ها و جوانان برمی گردد و سخت گیری های مربوط به رسم و رسوم‌ها این را تشدید کرده است. بعد کمتر و دیرتر شدن ازدواج نیز مربوط به حاکمیت و عدم وجود حمایت‌های کافی بازمی گردد و باید دید تمایل جوانان به ازدواج چرا شاهد کاهش نرخ این امر هستیم.
وی تاکید کرد: البته بحث‌های حاکمیتی در تأثیرگذاری نرخ ازدواج طی ده سال گذشته بیشتر خودنمایی کرده‌اند و نظام آموزشی طولانی و غیر شناور اثرات خود را بر تعویق ازدواج گذاشته است.
خلیلی ادامه داد: وقتی یک پسر جوان پس از گذراندن سربازی و یافتن شغل در سن ۲۸ سالگی به استقلال می‌رسد نمی‌توان توقع ازدواج زودتر را از جوانان داشت بلکه باید توقع تغییر سیاست‌ها از سوی حاکمیت را خواستار بود.
متأسفانه سن اولین تجربه پدری در کشور به ۳۴.۵ و سن اولین تجربه مادری به ۲۹.۵ رسیده است
وی با ارائه آماری عنوان کرد: متأسفانه سن اولین تجربه پدری در کشور به ۳۴.۵ و سن اولین تجربه مادری به ۲۹.۵ رسیده است، تمام این موارد نشان می‌دهد که سنگ بنای تشکیل خانواده دیر شکل می‌گیرد و اقتصاد، درآمد، مسکن، نظام آموزشی بر روی این امر اثر گذاشته است.
خلیلی تاکید کرد: البته ایده آل گرایی در میان جوانان به امر خطرناکی تبدیل شده و همه افراد به دنبال یافتن بی نقص ترین فرد هستند. به طوری که بر اساس پیمایش ملی ایسپا ۵۰ درصد مجردان دلیل عدم ازدواج خود را ناتوانی در پیدا کردن فرد مناسب اعلام کرده‌اند. این امر باید در روابط خانواده‌ها و در بازخورد آنها با ازدواج مورد اصلاح قرار گیرد و خانواده‌ها نسبت به آسان‌تر شدن مؤلفه‌های ازدواج اقدام کنند.
ضعف نظام آموزشی در آماده سازی فرزندان برای ازدواج
وی با اشاره به نقش تربیت مناسب برای پرورش فرزندان مسئولیت پذیر و تمایل به ازدواج اظهار داشت: متأسفانه در خانواده‌ها و نظام آموزشی ما واژه مسئولیت پذیری کمرنگ شده و روانشناسان باید این واژه و مفهوم را به نظام تربیتی خانواده‌ها تزریق کنند.
خلیلی در خصوص علت کم فرزندی تصریح کرد: در کشور ما آینده فرزند برای خانواده بسیار اهمیت دارد و نگرانی از آینده مناسب موجب عدم فرزندآوری یا کم فرزندی شده است. این در حالی است که خانواده‌ها باید شاخص‌های موفقیت را که تنها در تحصیلات عالیه و یافتن مشاغل سطح بالا می‌دانند. تغییر دهند.
وی بیان کرد: متأسفانه در تربیت فرزندان در حال افراط هستیم و بر اساس پیمایش‌ها ۵۴ درصد افراد تمایل دارند که فرزند آنها پزشک، وکیل، استاد و … شود. لذا در این فضا یک فرزند نرمال اجتماعی پرورش نمی‌یابد بلکه فردی ایده آل گرا که به سختی تن به ازدواج و تحمل مسئولیت‌های آن می‌دهد، پرورش می‌یابد.
ورود طرح جوانی جمعیت به پستوهای سیاسی و رهاشدگی آن
خلیلی در خصوص طرح جوانی جمعیت بیان کرد: این طرح از سال ۹۳ مطرح شده بود و با توجه به بلاتکلیفی چند ساله آن پرداختن مجلس فعلی به آن قابل تقدیر است. طرح جوانی جمعیت دغدغه متعالی دارد اما در ادامه روند خود به جای ادامه مسیر کارشناسی و تخصصی وارد پستوهای سیاسی شد و این مهمترین ضربه و مشکل طرح فعلی است.
وی ابراز داشت: متأسفانه خروجی این طرح اتفاق شگرفی در جامعه ایجاد نمی‌کند چرا که هدف گذاری درست برای آن نشده و عملاً طرح رها شده بوده و فراگیر و گسترده نیست.
هیچکدام از مشوق‌های طرح جوانی جمعیت به صورت صحیح تعریف نشده و طرح عملاً رها شده است
خلیلی افزود: هیچکدام از مشوق‌های طرح به صورت صحیح تعریف نشده و طرح از سوی شورای نگهبان با ایرادات بسیار فراوان رد شده است.
وی تصریح کرد: میزان تمایل به فرزندآوری در ایران جزو استثنائات در کشورهای هم رده است اما برخلاف این تمایل دلایل اقتصادی، تغییر سبک زندگی موجب کاهش این آمار شده است. مادران و پدران باید از ایده آل گرایی و ترس از عدم امکان تربیت درست فرزندان بپرهیزند البته ایده آل گرایی دارای یک جنبه مثبت است و آن تربیت صحیح فرزندان است اما از سوی دیگر به فرزندآوری آسیب میزند.
