محتشمی‌پور، سیاستمداری که وفادار به منش روحانیت و طلبگی ماند

به گزارش خبرنگار مهر، علی اکبر محتشمی‌پور از انقلابیون قدیمی و یار دیرین امام راحل کشورمان چندی پیش به دیار باقی شتافت. سیدرضا تقوی، نماینده مجلس شورای اسلامی در یادداشتی به معرفی ویژگی های شخصیتی وی پرداخته است.

این یادداشت به سفارش موسسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی نگاشته شده و به صورت اختصاصی در اختیار خبرگزاری مهر قرار گرفته است.

سالهای آخر دهه چهل در حوزه علمیه قم سرگرم درس و بحث بودم و در مناسبت هایی که پیش می آمد و مناسبت های تبلیغی مانند ماه مبارک رمضان و محرم که درس های حوزه علمیه تعطیل می شد به اطراف و اکناف سفر میکردیم و به تبلیغ امور مربوط به دین و دیانت و نشر معارف اسلامی می پرداختیم و در مناسبت های مذهبی و بهره گیری از همین فرصت ها به روشنگری و ترویج افکار و اندیشه های انقلابی و انقلابیون نیز تلاش قابل توجهی داشتیم.

در دوران سیاه طاغوت ، از انقلاب الجزایر و مبارزان آن که کشورشان بیش از یک قرن(۱۳۰سال) در اشغال فرانسویان بود یاد میکردیم و بر ملت و مبارزان آن به رغم جنایت های هولناک دولت و ارتش اشغالگر فرانسه، به سلطه استعماری متجاوزان پایان دادند و از آزمون بزرگ تاریخی ، پس از سالها مبارزات خونین خود سر افراز بیرون آمدند درود میفرستادیم و از این طریق ذهن و ضمیر مردم را به عصیان علیه طاغوتیان آماده میساختیم.

همچنین از مجاهدان فلسطینی با تجلیل و تکریم نام میبردیم و راه و رسم انقلاب و مبارزه را برای مردم به ویژه جوانان پر شور آن دوران تشریح میکردیم. مقاومت ها و مجاهدت ها ی رزمندگان الجزایری و فلسطینی چون جمیله بو پاشا،احمد بن بلا،احمد جبرییل، یاسر عرفات ، عزالدین قسام و … نمونه هایی از مبارزه و مقاومت بودند که در فضای خفقان آن دوران سیاه طاغوتیان،لذت جهاد و پیکار با ستمگران را در جان شنوندگان می نشاند.تصویر صحنه های دلخراش (دیر یاسین) و (کفر قاسم) که فلسطیان مظلوم توسط صهیونیست های اشغالگر، به شیوه های ددمنشانه قتل عام شده بودند روح و روان انسان های آزاده را متاثر میکرد و خشم و کینه را نسبت به جنایتکاران بر می انگیخت.

در آن زمان در میان آن همه روایات و سخنان ارزشمند و نورانی پیشوایان معصوم (ع) بیشتر روایات جهاد را برای سخنرانی های خود انتخاب میکردم.و از جهاد و مجاهدت های مجاهدان صدر اسلام مثال می آوردیم.از میان صحابه پیامبر ، بعد از ایثار و فداکاریهای امیر المومنان حضرت علی (ع) چهره عصیانگر (ابوذر غفاری) را علیه ظلم و تبعیض و بی عدالتی و سمیه به عنوان نخستین بانوی شهید در دفاع از آرمان های رهبری انقلاب و از بلال بعنوان سنبل مقاومت و … شاهد میگرفتیم تا روحیه انقلابی مردم را تقویت نماییم. از عاشورا و عاشوراییان بخاطر غنای اعتقادی و مبارزاتی و به جهت پیوندی که مردم به لحاظ عاطفی واحساسی با این واقعه دارند بیشترین استفاده و نتیجه گیری های انقلابی در سخنرانی ها داشتیم. مایه های عاشورایی را با جهت گیری های آزادی خواهانه و ستم ستیزی با یزیدیان را برای مردم تفسیر میکردیم.

از قطعات ادبی و اشعار شاعران آزاد اندیش،آن قطعه ها و فراز هایی مورد استفاده و چاشنی سخن قرار میگرفت که در شور آفرینی و بستر سازی انقلاب نقش کارسازی داشته باشد و به جریان مبارزه مدد برساند.در چنین شرایطی رفته رقته در فضای مساجد ، حسینه ها و در جمع هیات های مذهبی و عاشورایی نسل جدیدی بر محور جریان انقلاب حسینی هرچند به کندی شکل میگرفت و حاکمیت طاغوتی و عواملش را به شدت نگران روشنگری های انقلابی از موضع مبارزاتی و عاشورایی میکرد.زیرا بازخورد های این روشنگری ها به ندرت خود را به نمایش میگذاشت.

لازم به تذکر است که در به وجود آوردن چنین وضیعتی و فراهم ساختن چنین امکاناتی تنها روحانیون و روشنفکران معتقد و آزاده نبودند که این جریان را مدیریت میکردند بلکه تعداد قابل توجهی از معتمدین ،انقلابیون و مقلدان امام خمینی (ره) بستر های لازم و زمینه های این روشنگری ها را به وجود می آورند.

یکی از چهره های با اخلاص ،متدین بی ادعا و با فضیلت که در سلک بازار و بازاریان بود و در آگاهی بخشی های انقلابی نقش داشت مرحوم حاج سید حسین محتشمی پور، پدر گرامی حجت السلام والمسلمین سید علی اکبر محتشمی پور بود.آن مرحوم از شخصیت های مورد اعتماد علما مبارز تهران و برخی از اساتید و مدرسان انقلابی حوزه علمیه قم بود.در میدان گمرک تهران مغازه داشت و به کمک فرزندانش امور آن مغازه را تدبیر میکرد.

در یکی از آن سالها که اشاره رفت و روزهایی که به تعطیلات تابستانی حوزه علمیه نزدیک میشدیم.آقای حاج سید حسین محتشمی پور با راهنمایی و معرفی یکی از اساتید انقلابی حوزه ،گویا آیت الله محی الدین فاضل هرندی اصفهانی، به منزل ما آمد و فعالیت های خود و جمعی از معتمدین و متدینین تهران را در ارتباط با تبلیغ و ترویج فرهنگ دینی بیان کرد و سپس از من دعوت نمود که امسال وقت تعطیلات تابستانی خود را در اختیار برنامه های تبلیغی ایشان قرار بدهم.

آقای محتشمی پور فرمودند : ما طی این برنامه ریزی مشخص تصمیم گرفته ایم تا تعدادی از روستا ها و مناطق اطراف تهران را زیر پوشش تبلیغی قرار بدهیم. چون رفت و آمد گردشگران تابستانی به این روستا ها بخصوص مناطق خوش اب و هوا زیاد می شود و طبعا فرهنگ و زندگی خوب و ایمان مردم منطقه را تحت تاثیر قرار می دهند لذا تعدادی از طلاب فاضل و انقلابی را جهت تبلیغ در این مناطق متمرکز میکنیم تا به ترویج معارف اسلامی و تربیت نیرو های جوان منطقه اقدام نمایند.

آن مرحوم گفتند : ما برای شما سه روستای سنگان را که از توابع بخش کن می باشد در نظر گرفته ایم و با معتمدین و بزرگان آن روستا صحبت کرده ایم،مکان و منزل برای شما با خانواده آماده است تا چند روز دیگر در تهران به منزل ما بیایید تا شما را به محل ماموریت خود راهنمایی کنیم.من پیشنهاد خیر خواهانه و دلسوزانه آن مرد شریف را که از عمق جان و ایمانش اظهار میداشت پذیرفتم و طبق قرار چند روز بعد به تهران رفته و میهمان ایشان شدیم.سپس مارا به روستایی در سنگان بردند و در منزل مرحوم یاسری که یکی از بزرگان آن دیار بودند اسکان دادند. ما در طول تابستان مورد محبت این خانواده مومن و مردم سنگان بودیم بویژه یکی از فرزندان آقای یاسری بنام محمد رضا که از شاعران ارزشمند این دوران و صاحب دیوان شعر هستند متخلص به ((چمن)) بیشتر زحمات مارا متحمل می شدند خداوند ایشان را که در سال ۱۳۹۹ به رحمت ایزدی پیوستند با اولیا الهی مشحور فرماید.آقای محتشمی به معتمدین و آقای یاسری در مورد تشکیل جلسات، تنظیم برنامه های تبلیغی ، اقامه نماز جماعت و بیان مسائل شرعی سفارشات لازم را کردند.از این تاریخ به بعد من با خانواده محتشمی پور کم و بیش ارتباط داشتم. گاهی که به تهران می آمدم در مسیر رفت و آمد به منزل آقای محتشمی پور و یا مغازه آن مرحوم می رفتم تا تجدید دیدار حاصل گردد.

آن زمانی که من با این خانواده آشنا شدم فرزند ارشدشان مرحوم حجت السلام ولمسلمین سید علی اکبر محتشمی پور در ایران نبودند.او به عشق امام خمینی (ره) و برای اینکه بدست ماموران ساواک شاهنشاهی اسیر نشود در سال ۴۵ از ایران خارج شده بودند و در نجف اشرف،در خدمت امام خمینی حضور یافت تا با همفکری و همراهی دوستان از همان نجف به شیوه های مختلف پیام ها و اندیشه های امامشان را به ایران منتقل کنند و زمینه را برای ایجاد و احداث یک انقلاب شکوهمند فراهم سازند.

اینجانب پیش پیروزی انقلاب اسلامی آقای سید علی اکبر را زیارت نکرده بودم ولی از زبان پدر و برادرش سید علی اصغر و یا برخی از داماد ها ی شان مطالبی را می شنیدم. بویژه پدرشان از فرزند خود سید علی اکبر توصیف ها و تعریف هایی داشتند.او میگفت: سید علی اکبر یک جوان انقلابی است که به امام خمینی و راه و رسم او عشق می ورزد و به همین جهت فراق و دوری امام را نتوانست تحمل کند و ایران را به مقصد نجف و تشرف به محضر امام (ره) ترک کرد. آن مرحوم از اینکه فرزندش در مسیر مبارزه ی با طاغوت به نجف رفته و در خدمت امام خمینی قرار گرفته بشدت اظهار رضایت و خشنودی میکرد و برای این روحیه ای که فرزندشان تعریف کرد بر خود می بالید.

اقامت در نجف اشرف

مرحوم آقای محتشمی پور در سال ۱۳۴۵ ایران را برای رفتن به نجف اشرف ترک کرد و خود را به محبوب و مرادش حضرت امام خمینی (ره) در نجف رسانید تا هم از حوزه ی غنی و پر بار نجف بهره علمی کسب کند و در خدمت امام خمینی ، جریان انقلاب اسلامی را مدد برساند.او با ورودش به نجف،در حلقه یاران و نزدیکان امام قرار گرفت و با همکاری مجموعه ای که عموما ایرانی بودند ماموریت های انقلابی را نیز بر عهده گرفت.البته باید توجه داشت که محتشمی پور و دوستان همفکرش، در کشور دیگری رحل اقامت افکنده بودند. کشوری که قوانین و سیاست ها و منفع جداگانه ای دارد نمیتوان همانند کشور خود آنگونه که بخواهی عمل نمایی، این مجموعه ی انقلابی در کشور عراق میهمان بوده و باید بر طبق قوانین کشور میزبان عمل نمایند.

با همه ی این محدودیت ها، آقای محتشمی پور و دیگر شاگردان و مریدان حضرت امام خمینی نگذاشتند امام تنها بماند و افکار و اندیشه های انقلابی آن بزرگ مرد مهجور شود.

محدودیت ها ،سنگینی مسئولیت ها ،قدرت مسلط دیکتاتوری ها ی ایران و عراق و فضای عمومی حوزه های علمیه را باید در نظر بگیریم تا ارزش کار آن مجموعه ی اندک که در خدمت امام بودند مشخص شود.

مرحوم آقای محتشمی پور رضوان الله تعالی علیه علاوه بر فعالیت های مربوط به نجف ، تا حدود زیادی ، مسئولیت ارتباط با نجف و لبنان را بر عهده داشت.در طول تاریخ و در شرایط مختلف همیشه لبنان برای مرجعیت ایران و نجف از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است.یکی از دلایل این مهم وجود مجموعه ای از شیعیان پاک باخته ، با اخلاص ، با بصیرت و آگاه به جریان های سیاسی بین المللی است که در آن کشور حضور داشته اند.رجال دانشمند، فقیهان فرهیخته و شخصیت های شایسته که هر کدام افتخاری برای پیروان اهل بیت (ع) بشمار آمده اند موجب گردیده تا این پیوند همچنان برقرار و مستحکم باشد.بدون جهت نیست که مرحوم دکتر چمران و امام موسی صدر بزرگ شده و دانش آموخته ایران، عرصه هدایتی ،تربیتی و خدمتی خود را با راهنمایی مراجع وقت لبنان انتخاب میکنند که هنوز هم بعد از گذشت ده ها سال آثار ارزشمند خدمات آن بزرگواران را شاهد هستیم.

در نهضت امام خمینی (ره) چه در دوره تبعید امام به نجف اشرف و چه در دوران پیروزی انقلاب اسلامی این ارتباط همچنان تداوم داشته و روز به روز استحکام بیشتری پیدا کرده است.بخاطر همین پیوند بوده است که در دوران خفقان آور حکومت پهلوی ، مبارزان و مجاهدانی که نمیتوانستند در ایران حضور داشته باشند به لبنان میرفتند و در حین اقامت به دلیل وجود و حضور گروه های مبارز فلسطینی از فرصت استفاده نموده و دوره های آموزشی نظامی را نیز سپری میکردند.

مرحوم محتشمی پور (ره) در چنین وضیعتی تلاش می کرد تا جریان نهضت امام خمینی را با جریان های موجود شیعی و اسلامی لبنان و سوریه که امروز آنها را با عنوان جبهه مقاومت میشناسیم مستحکم سازد. و اینک که آن مسافر دیار جاوید ، در دل خاک آرمیده بدون شک در این ((صدقه جاریه جهادیه)) شریک و سهیم است. بویژه اینکه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در دوران مسئولیت سفارت سوریه،جریان پر افتخار ((حزب الله ))را با راهنمایی و کمک مسولان نظام اسلامی پایه گذاری کرد که امروز بعنوان یکی از قدرت های منطقه ای در برابر زور گویان بین اللملی و اشغالگران صهیونیستی ایستاده است.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی

مرحوم حجت السلام محتشمی پور بعد از دوازده سال دوری از وطن و با پیروزی های مردم در انقلاب در ۱۲ بهمن سال ۱۳۵۷ به همراه امام خمینی (ره) به کشور بازگشت.این فصل از زندگی آن مرحوم مطالب فراوانی را در خود جای داده است که باید به گونه ای مستقل و با تفصیلی بیشتر مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد چون این قطعه از عمر آن بزرگوار در فضای پر التهاب انقلاب قرار داردو او باید بعد از سالهای متمادی مبارزه و فعالیت های خارج از کشور، اینک نتیجه کار را ببیند و در برداشتن موانع از سر راه انقلاب در جهت بازسازی خرابی ها،کشور را به شکوفایی و خدمات هرچه بیشتر به مردم مدد برساند.

هر فردی که دل در گرو انقلاب و امام انقلاب دارد باید در دوران پیروزی به شکل دیگری در صحنه ظاهر شود و مسئولیت پذیر باشد،زیرا وظایف دوران پیش از پیروزی با دوره ی بعد از پیروزی تفاوت دارد و طبعا نیرو های انقلابی باید با توجه به این تفاوت ها، حضور خود را در صحنه اعلام کنند که به چند تفاوت در اینجا اشاره میکنم:

۱- دوره پیش از پیروزی دوره تخریب نظام ظالمانه موجود است و دوره ی بعد از پیروزی دوره ی عرضه و استقرار نظام عادلانه جدید می باشد.

۲- دوره پیش از پیروزی دوره ی طلبکاری از نظام حاکمیت است و دوره ی بعد از پیروزی دوره ی پاسخگویی و بدهکاری است.

۳-زمان قبل از پیروزی زمان برانگیختن احساسات و شور است برای تخریب و دوره ی بعد از پیروزی هنگام تفکر و شعور برای سازندگی.

۴-پیش از انقلاب نداشتن مسئولیت و پس از انقلاب مسئولیت پذیری.

با توجه به تفاوت ها میتوان سنگینی مسئولیت را احساس کرد و مرحوم محتشمی پور و هر نیروی انقلابی باید برای وعده ها و شعار هایی که داده اند و مردم را به صحنه مبارزه آورده اند اینک خود را بدون هیچگونه چشم داشتی در خدمت و اختیار انقلاب قرار بدهند و برای تداوم نهضت و افزایش امید و امید واری مردم ، از هرگونه فداکاری و ایثار دریغ نورزند. تا آنجایی که این بنده شاهد بودم و اطلاع دارم مرحوم محتشمی پور به امامش وفادار بود و در سنگر های مختلف خدمت، مسئولیت پذیر شد.چه در دولت به عنوان وزیر کشور و سفیر ایران در سوریه و چه در مجلس بعنوان نماینده مردم. او در انقلاب اسلامی چه قبل و چه پس از پیروزی از چهره های مؤثر بود و اگر این چهره انقلابی در روند انقلاب تأثیر گذار نبود مورد هدف دشمن کینه توز و سیاه دل قرار نمی گرفت او در این میدان تا سر حد شهادت پیش رفت و در پاسداری از انقلاب و آرمانهای آن در بهمن ماه ال ۱۳۶۲ بوسیله انفجار بمبی که در محموله پستی توسط رژیم صهیونیستی جاساز شده بود در دمشق موجب مجروح شدن او گردید . و به درجه رفیع جانبازی نایل آمد. دستش را تقدیم کرد ، چشم و گوشش به شدت آسیب جدی دید و تا پایان عمرش به راه و آرمانهای امام وفادار ماند.

یکی از کارهای مهم آقای محتشمی در دوران وزارتش تعیین تکلیف نهضت آزادی در جایگاه سیلسی کشور بود. او در تاریخ ۳۰بهمن ۱۳۶۶ طی نامه ای به محضر امام خمینی گزارش داد که:

مسئولین نهضت با سمپاشی های خود نسبت به سیاست های دولت ،دفاع مقدس و جنگ ، مسأله برائت از مشرکین و فاجعه خونین مکه مکرمه جهاد مالی و تصمیمات اساسی در خصوص پشتیبانی جنگ و بالاخره فرمایشات اخیر حضرت امام روحی فداه راجع به حکومت و ولایت مطلقه فقیه در جهت مبارزه و تضعیف نظام جمهوری اسلامی گام برداشته اند.

سپس با طرح برخی از عقاید و دیدگاه های نهضت آزادی می پرسند : آیا نهضت آزادی با چنین عقاید و تفکراتی می تواند بعنوان یک سازمان ، حزب و تشکیلات سیاسی در جمهوری اسلامی به رسمیت شناخته شود؟

امام خمینی در پاسخ به نامه آقای محتشمی مطالب مهمی را بیان می کنند و در پایان می گویند:

(( نتیجه اینکه نهضت به اصطلاح آزادی و افراد آن چون موجب گمراهی بسیاری از کسانی که بی اطلاع از مقاصد شوم آنان هستند می گردند باید با آنها برخورد قاطعانه شود و نباید رسمیت داشته باشند.))

آقای محتشمی با طرح چند پرسش از امام خمینی (ره) و اخذ پاسخی روشن ، ماهیت این گروه را از زبان رهبر کبیر انقلاب اسلامی معرفی کرد.

ویژگی های شخصیتی مرحوم محتشمی

برای شناخت شخصیت مرحوم حجت الاسلام سید علی اکبر محتشمی پور باید رفتار و گفتار او را بهتر مطالعه کرد و با تجربه و تحلیل ابعاد گوناگون زندگی و شخصیتش را مورد ارزیابی قرار داد. ما رد اینجا به دو سه نمونه اشاره میشود:

۱-ثابت و استوار

محتشمی پور اگرچه زندگی پر فراز و نشیبی داشته است و این فراز و نشیب ها ، فراز و نشیب انقلاب اسلامی است نه فراز و نشیب مربوط به آن مرحوم .زیرا او از همان آغاز راهش و رهبرش را شناخته بود و با بصیرت و آگاهی آنرا انتخاب کرد و تا آخر عمر هم یک لحظه ا این مسیر جدا نشد چه در دورانی که در ایران حضور داشت و چه در زمانی که به نجف مهاجرت کرد و چه بعد از پیروزی انقلاب که به ایران آمد و چه در زمان مسئولیت های مختلفی که بر عهده گرفت ،فکرش و منطقش یکی بود.

از ویژگی های شخصیتی او بعنوان یک رجل سیاسی که معمولا در تحولات و دگرگونی ها با انواع اندیشه و شخصیت ها روبرو میشود و هر کدام آنها جاذبه هایی دارند که چهره هایی چون محتشمی ها را به خود جذب می کنند او در برابر همه این اندیشه ها و شخصیت های مختلف قرار گرفت ولی جذب هیچکدام نشد و بی اعتنا به همه آنها فقط بر همان راه و خطی که از نخست پذیرفته بود استوار ماند این استواری و صلابت را باید نمادی از شخصیت و اندیشه او بحساب آورد . شخصی با این تصلب سیاسی را مقایسه کنید با چهره هایی که (تلون سیاسی ) دارند و هر روز به شکلی لباس عوض می کنند و وقتی هم با آنها نسبت به این چرخشها تذکر می دهی برای تو از قرآن شاهد می آوردندکه( کل یوم هو فی شأن)

۲- صراحت و شفافیت :

از دیگر ویژگی های شخصیتی مرحوم محتشمی صراحت در بیان مواضع بود. او راه و رسم سیاسی و مواضع فکری خودش را بدون پرده پوشی بیان میکرد و همه کسانی که با جهان سیاست آشنا هستند آقای محتشمی را همان گونه که بود می شناسند. و این شناخت نتیجه صراحت و شخصیت او بود. سیاستمدارنی هستند که در اعلام مواضع خود یکی به نعل میزنند و یکی به میخ و در پایان سخنانشان نمیتوان به یک نتیجه گیری روشن رسید.

۳- وفاداری به منش و روش روحانیت

وفاداری به منش و روش روحانیت از دیگر خصوصیات او بود . از کسانی نبود که وقتی قدم در میدان سیاست می گذارند ، عقبه تاریخی خود را فراموش کنند و نسبت به موقعیت و جایگاه سنتی و طلبگی خود بی وفا باشند. او می کوشید طلبه و روحانی باشد. و از هر گونه رفتار و دیداری که با زی طلبگی منافات دارد پرهیز کند. این خصوصیت را من ناشی از آشنایی او با حوزه علمیه پر برکت مرحوم آیت الله مجتهدی می دانم چون او در این حوزه شاگردی کرده بود و علاوه بر آن ارتباط صمیمانه و دوستانه ای که مرحوم پدرش با آقای مجتهدی داشت را نباید از نظر دور داشت. اکثر سیاستمداران روحانی که در این حوزه تحصیل کرده اند و امروز در میدان سیاست و ریاست هستند نسبت به راه و سم طلبگی خود وفادار مانده اند.

و در پایان این نکته را هم نباید از نظر دور داشت که آن مرحوم بلحاظ سیاسی منتسب به یکی از جریان های معروف سیاسی بود و گاهی برخی از نظرات و دیدگاه هایش همانند دیگر رجال سیاسی مورد نقد دیگران قرار داشتو همچنین برخی از چهره ها و وابستگان به آن جریان سیاسی که آقای محتشمی در آن تعریف میشد، بعضی از دیدگاه های ایشان را قبول نداشتند مانند آن دسته از سیاسیونی که خود را منتسب به جریان آقای محتشمی میدانستند ولی دیدگاه های آن مرحوم را مثلاً در مورد حمایت از انقلاب فلسطین و یا پشتیبانی از حزب الله که آن مرحوم با همه وجودش معتقد بود بر نمی تافتند.

به هر حال مرحوم اکثر عمر گرانبهای ۷۵ ساله اش را در خدمت به انقلاب و اسلام سپری کرد و با کوله باری از سرمایه مجاهدت و مبارزه راهی دیار آخرت گردید. خداوند این جانباز فداکار و این روحانی عالیقدر را با اجداد طاهرینش محشور فرماید و به همه بازماندگان در صحنه های انقلاب توفیق پاسداری از امانتی را که امام راحل عظیم الشأن و شهدای بزرگوار به این مجموعه سپرده اند عنایت نماید.