نارضایتی از خودروسازان ایرانی آنقدر در سالهای گذشته بالا بوده که تقریبا هیچ یک از ما تصور نمی‌کنیم که خودروهای ایرانی، جایگاه مهمی در بازارهای خارجی داشته باشند. عمده بازارهای صادراتی خودروسازان ایرانی در سالهای گذشته را کشورهای همسایه و دوست، از جمله عراق و سوریه تشکیل داده اند اما بر اساس آمار گمرک در طی یکی دوسال اخیر به غیر از عراق و سوریه خودروهای ایرانی رهسپار کشورهای دیگری نیز شده‌اند.
ایران خودرو و سایپا در برهه‌ای از زمان، توانسته بودند پا به بازارهای استراتژیکی همچون اوکراین و روسیه بگذارند. اما متاسفانه بی تدبیری و عدم برنامه ریزی سبب از دست رفتن این بازارهای مهم شد. با این وجود، تلاش‌هایی برای حضور دوباره در بازارهای هدف صورت گرفته است. برای بررسی مقاصد صادراتی خودروهای ایرانی، خبرگزاری ایسنا گزارشی از آمار گمرک کشور تهیه کرده که خواندن آن، خالی از لطف نیست.
بر اساس آمار گمرک، ۹۰ درصد صادرات خودرویی کشور در سال ۱۳۹۸، خودرو ساینا بوده و ۱۰ درصد الباقی متعلق به پراید، تیبا و کوییک از محصولات خانواده گروه خودروسازی سایپا و سمند، پژو پارس، پژو ۲۰۷، هایما و دنا از محصولات گروه صنعتی ایران‌خودرو بوده است.
ارزش ریالی صادرات این محصولات به تفکیک کشورها بدین صورت است که طی سال گذشته به کشور هنگ‌کنگ بیشترین میزان صادرات به ارزش ۱۱۶ هزار و ۸۶۲ دلار صورت گرفته است.
پس از آن اسپانیا بیشترین واردات خودروهای ایرانی را داشته که برای کشور ارزآوری ۹۶ هزار و ۳۶۲ دلاری داشته است. صادرات خودروهای ایرانی به کشورهای تایوان و چین نیز به ترتیب به ارزش۷۹ هزار و ۵۲۱ دلار و ۳۶ هزار و ۶۰۰ دلار صادرات صورت گرفته است.
از محل صادرات خودروسازان داخلی به کشور ترکیه نیز ۷۰۰۰ دلار و به کشور امارات چهار هزار و ۶۶۲ دلار، ارزآوری به کشور صورت گرفته است.
با این وجود تاکنون خودروسازان شفاف سازی چندانی در مورد انتشار این آمار ارایه نکرده‌اند و به نظر می‌رسد که در برخی موارد صادرات خودروها به کشورهایی نظیر اسپانیا به منظور گذراندن مراحل تست و آزمایش های تصادف ارسال شده باشند.
افت ۶۰ درصدی صادرات خودروسازان [به روز رسانی] – تیر ۱۴۰۰
در صورت‌های مالی خودروسازان مشخص نشده که خودروها و قطعات آنها به چه کشورهایی رفته، با این حال به نظر می‌رسد مانند گذشته، بازار عراق مقصد اصلی خودروهای صادراتی بوده است. قطعات منفصله نیز یا راهی سایت‌های خارجی خودروسازان شده‌اند یا در قالب خدمات پس از فروش در لیست صادرات قرار گرفته‌اند.
صورت‌های مالی خودروسازان نشان می‌دهد غالب صادرات آنها در سال گذشته را قطعات شامل CKD و SKD تشکیل می‌دهند. بر این اساس، تقریبا ۸۷ درصد از رقم کل صادرات سه خودروساز بزرگ کشور در سال گذشته، قطعات منفصله بوده ، بنابراین سهم خودرو کامل تنها ۱۳ درصد (۴۱۸ دستگاه) است.
این موضوع نشان می‌دهد خودروهای داخلی اقبال چندانی در بازارهای خارجی ندارند. مسائلی مانند کیفیت نه چندان مناسب، قیمت بالا و ضعف خدمات پس از فروش چالش‌های اصلی خودروسازی ایران در حوزه صادرات به شمار می‌روند.
در گذشته خودروهای ایرانی بازار صادراتی بهتری داشتند و کشورهایی مانند، سوریه، بلاروس، آذربایجان و حتی روسیه از محصولات صنعت خودرو کشور استقبال می‌کردند. با این حال خودروسازان اقدامات لازم برای تثبیت و بهبود جایگاه صادراتی خود در این بازارها را انجام ندادند تا در نهایت آنها را یک به یک از دست بدهند.
به نظر می‌رسد تا سه چالش کیفیت، قیمت و خدمات پس از فروش حل نشود، معضل صادرات در خودروسازی کشور برقرار خواهد بود. این در حالی است موقعیت جغرافیایی ایران توان پوشش بخشی از بازارهای خودرو منطقه را ایجاد کرده و درست به همین دلیل، برخی شرکت‌های خارجی طی سالهای گذشته قصد داشته‌اند ایران را به هاب صادراتی خود (در منطقه) تبدیل کنند.
از جمله این شرکت‌ها، رنو فرانسه است که در دوران پسابرجام، تبدیل ایران به هاب صادرات منطقه را در برنامه‌های خود جای داده بود. پیش‌ترها نیز فولکس واگن آلمان برنامه ریزی کرده بود که از ایران به عنوان پایگاهی برای صادرات محصولاتش به کشورهای اطراف استفاده کند. بنابراین به نظر می‌رسد اگر فضا برای فعالیت مستقل خودروسازان خارجی فراهم شود، می‌توان ایران را به کشور صادرکننده خودرو تبدیل کرد و الزامی نیست که حتما خودروهایی با برند و نام داخلی، صادر شوند.
در بحث صادرات، مهم ارزش افزوده و ارز آوری آن است که اگر شرایط برای حضور مستقل خارجی‌ها فراهم شود، می‌توان به این هدف دست یافت. در صورت احیای برجام و لغو تحریم، زمینه برای بازگشت خودروسازان خارجی به ایران فراهم می‌شود و آنگاه می‌توان روی صادرات محصولات آنها که در داخل کشور تولید می‌شوند، حساب باز کرد.
